Πηγή Εικόνας: pixabay στο pexelsΗ αύξηση των τιμών για νέα οικοδομικά προϊόντα καθώς και τα εμπόδια στην αλυσίδα εφοδιασμού, σε συνδυασμό με νέα ψηφιακά εργαλεία που πλέον δημιουργούνται, έχουν ωθήσει των κατασκευαστικό κλάδο σε μια νέα προσπάθεια, πέραν των προκλήσεων της κυκλικής οικονομίας, να χρησιμοποιεί τους προσφερόμενους πόρους πιο αποδοτικά, αντιμετωπίζοντας τα απόβλητα ως τον νέο «θησαυρό» για την κατασκευή κτιρίων.
Στην Ελλάδα, ο Δείκτης Τιμών Υλικών για την κατασκευή νέων κτιρίων κατοικιών αυξήθηκε στο Δ’ τρίμηνο του 2024 κατά 5,4% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2023. Σε ό,τι αφορά τα απόβλητα, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ και τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία που αφορούν το 2022, τα «Απόβλητα εξορυκτικών και λοιπών δραστηριοτήτων» αποτέλεσαν το 66,1% του συνόλου των παραγόμενων αποβλήτων, ενώ η παραγωγή αποβλήτων στις Κατασκευές έφτασε τα 9.992.997 τόνους και διαμορφώθηκε σε 33,5% επί του συνόλου των παραγόμενων αποβλήτων. Αναφορικά με την επεξεργασία αποβλήτων ανά κατηγορία αποβλήτου, τα «Aπόβλητα εξορυκτικών και λοιπών δραστηριοτήτων» διαμορφώθηκαν σε 15.660.548 τόνους, αποτελώντας το 67% του συνόλου των επεξεργασθέντων αποβλήτων. Σημειώνεται ότι, στα απόβλητα εξορυκτικών και λοιπών δραστηριοτήτων: περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, τα απόβλητα εξορυκτικών δραστηριοτήτων, τα απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις, οι λυματολάσπες βυθοκόρησης, καθώς και τα ζωικά και τα φυτικά υπολείμματα που συνήθως χρησιμοποιούνται ως εδαφοβελτιωτικά.
Όσον αφορά την ανακύκλωση των αποβλήτων, ακριβή στοιχεία δεν υπάρχουν. Αφενός δεν παρακολουθεί την ανακύκλωση, αλλά μόνον την παραγωγή αποβλήτων, η ΕΛΣΤΑΤ. Αφετέρου, ο αρμόδιος για την ανακύκλωση αποβλήτων εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ) οργανισμός, ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης «κουβαλά» αμαρτίες σχεδόν 25 ετών όπου δεν έχει μπορέσει να εφαρμόσει ένα αποτελεσματικό σύστημα καταγραφής της ανακύκλωσης τόσο γενικά όσο και ειδικά στον τομέα των ΑΕΚΚ. Είναι χαρακτηριστικό ότι τώρα, 2025, τα τελευταία δημοσιευμένα στοιχεία αφορούν το έτος 2018 – και αυτά ενώ δεν είμαστε σίγουροι για την αξιοπιστία τους.
Παγκοσμίως κατακερματισμένος τομέας
Παγκοσμίως, τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων (CDW) αποτελούν σχεδόν το ένα τρίτο του συνόλου των παραγόμενων στερεών αποβλήτων, ένα μεγάλο ποσοστό των οποίων είναι ανακυκλώσιμο. Ωστόσο, οι αποτελεσματικές στρατηγικές και τα εργαλεία για την αξιοποίηση αυτού του δωρεάν πόρου και των πλεοναζόντων οικοδομικών προϊόντων, παγκοσμίως, είναι μέχρι στιγμής περιορισμένες, όπως αναφέρει το περιοδικό Architect.
Σύμφωνα με μελέτη της McKinsey του 2022, «η αγορά οικοδομικών προϊόντων αποτελεί το θεμέλιο των οικονομιών, ωστόσο παραμένει μια από τις πιο κατακερματισμένες -και λιγότερο ψηφιοποιημένες- βιομηχανίες στον κόσμο». Αυτός ο περιορισμός έχει οικονομικές συνέπειες. Ένα εκτιμώμενο επενδυτικό κενό ύψους 15 τρισεκατομμυρίων δολαρίων στις παγκόσμιες ανάγκες υποδομής έχει εν μέρει αποδοθεί στις εγγενείς ανεπάρκειες του κλάδου.
Πολλά νέα «στοιχήματα» με βάση την ψηφιοποίηση
Ως αποτέλεσμα, αρκετές νέες προσπάθειες βρίσκονται σε εξέλιξη για τη βελτίωση της παραγωγικότητας του κατασκευαστικού κλάδου με την ανάπτυξη των απαραίτητων πλατφορμών και προσεγγίσεων για την επαναχρησιμοποίηση των CDW (ΑΕΚΚ), που προηγείται των άλλων ενεργειών όπως η ανακύκλωση. Οι προσπάθειες αυτές αντιπροσωπεύουν ένα εύρος τομέων και κλίμακας, από μικρά έργα έως πρωτοβουλίες που υποστηρίζονται από εθνικές κυβερνήσεις.
Η μικρή κλίμακα πρωτοβουλιών αναδεικνύεται από προσφορές όπως το Surplus, μια αγορά προϊόντων peer-to-peer που ιδρύθηκε από τους απόφοιτους της αρχιτεκτονικής Rhode Island of Design Michael Farris και Aanya Arora. Το Surplus στοχεύει να βρει νέες κατοικίες για τα πλεονάζοντα οικοδομικά προϊόντα που οι εργολάβοι παραγγέλνουν συνήθως για ένα συγκεκριμένο κατασκευαστικό έργο, και τα οποία μπορεί να μείνουν αχρησιμοποίητα ή να καταλήξουν σε χωματερές. Το Surplus λειτουργεί σαν μια απλή αγγελία που δείχνει τη διαθεσιμότητα των προϊόντων με πληροφορίες σχετικά με την ποσότητα του υλικού, τις διαστάσεις, τον κατασκευαστή, την τοποθεσία και τη ζητούμενη τιμή.
Η OffLoadIt (OLI) με έδρα το San Luis Obispo, CA, είναι μια άλλη διαδικτυακή πλατφόρμα για πλεονάζοντα οικοδομικά προϊόντα. Ιδρύθηκε το 2020 από τον Steve Silva, έναν εργολάβο που αναγνώρισε τα οικονομικά και περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα της επαναχρησιμοποίησης των ανεπιθύμητων υλικών. Η πλατφόρμα στοχεύει στον εξορθολογισμό της διαδικασίας αντιστοίχισης μεταξύ δυνητικών πωλητών και αγοραστών. Εκτός από την περίσσεια νέων προϊόντων, ο ιστότοπος και η συνοδευτική εφαρμογή διαθέτουν μεταχειρισμένα υλικά και εξοπλισμό – όπως εργαλεία, φορτηγά και ρυμουλκούμενα. Εκτός από τον μετριασμό της τυπικής ποσότητας αποβλήτων που παράγονται σε ένα εργοτάξιο, το OLI μπορεί επίσης να ελαχιστοποιήσει τους χρόνους παράδοσης των προϊόντων και να μειώσει τις πιθανές τιμές αγοράς κατά 20 έως 40%.
Η ψηφιοποίηση στις περιπτώσεις των Surplus και OffLoadIt διευρύνει τις δυνατότητές τους. Κάτι που είναι διαφορετικό από την ψηφιοποίηση, η οποία είναι η μετατροπή των αναλογικών πληροφοριών σε ψηφιακή μορφή. Σύμφωνα με την εταιρεία συμβούλων πληροφορικής Gartner, η ψηφιοποίηση είναι «η χρήση ψηφιακών τεχνολογιών για την αλλαγή ενός επιχειρηματικού μοντέλου και την παροχή νέων ευκαιριών για έσοδα και παραγωγή αξίας- είναι η διαδικασία μετάβασης σε μια ψηφιακή επιχείρηση».
Κυκλική οικονομία με ψηφιακή καρδιά
Πέρυσι, το ASTM – Center of Excellence Research to Standards δημοσίευσε τον «Οδικό χάρτη προηγμένων τεχνολογιών για ψηφιακές κατασκευές», ο οποίος αφορά προηγμένες τεχνολογίες και τρόπους συνεργασίας που, αν επιτευχθούν, θα μεταμορφώσουν σημαντικά τον κατασκευαστικό κλάδο. Οι προκλήσεις και οι συστάσεις προτεραιότητας περιλαμβάνουν τη βελτίωση των συστημάτων διαχείρισης δεδομένων, την ενίσχυση της διαλειτουργικότητας μεταξύ διαφορετικών πλατφορμών και τη βελτίωση της τυποποίησης σε μια εξαιρετικά ποικιλόμορφη βιομηχανία υλικών.
Το Ίδρυμα Holcim για τη Βιώσιμη Κατασκευή θεωρεί την ψηφιοποίηση ως έναν στρατηγικό τρόπο για την επίτευξη μιας κυκλικής οικονομίας των κατασκευών. Ο οργανισμός έχει συνεργαστεί με την εταιρεία περιβαλλοντικής τεχνολογίας N1 για να ξεκινήσει το Site Depot, ένα πρόγραμμα λογισμικού που εντοπίζει αξιόπιστες αποθήκες ανακυκλώσιμων οικοδομικών προϊόντων. Οι εταιρείες μπορούν να χρησιμοποιούν το Site Depot για να διαχειρίζονται ροές υλικών μεταξύ των δικών τους έργων ή να μοιράζονται δεδομένα προϊόντων με άλλους εργολάβους. Η Holcim ενσωματώνει το πρόγραμμα στο ORIS, μια πλατφόρμα κυκλικών υλικών για έργα υποδομής που προορίζεται για χρήση από κατασκευαστές υλικών, μηχανικούς, δημοτικές αρχές και εργολάβους.
Στο τέλος θα επιτευχθεί, πιθανότατα, μια ψηφιοποιημένη κυκλική οικονομία δομικών υλικών με την ευρεία συμβολή του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Ένα πειστικό παράδειγμα είναι το Loopfront, πλατφόρμα βασισμένη στο cloud που προωθείται από τη Νορβηγία ως ψηφιακός κόμβος για μεταχειρισμένα και πλεονάζοντα προϊόντα και εξοπλισμό οικοδομών. Παρόλο που η Ευρωπαϊκή Ένωση ορίζει ότι το 70% όλων των δομικών υλικών πρέπει να ανακτώνται, να επαναχρησιμοποιούνται ή να ανακυκλώνονται, η επίτευξη αυτού του επιπέδου ανάκτησης πόρων αποτελούσε πρόκληση πριν από την υιοθέτηση κατάλληλων εργαλείων. Η υποδομή λογισμικού της Loopfront, η οποία συνδέεται άμεσα με την πρωταρχική πλατφόρμα κυκλικών δομικών υλικών της Νορβηγίας, παρέχει σε πραγματικό χρόνο δεδομένα σε εργολάβους, κατασκευαστές και ιδιοκτήτες κτιρίων, σχετικά με τα προϊόντα και τις διαδικασίες. Σύμφωνα με την εταιρεία, οι χρήστες μπορούν να μειώσουν τον άνθρακα έως και 15% και το κόστος έως και 70% με τη χρήση του λογισμικού. Όσο πιο σημαντική εξοικονόμηση επιδεικνύουν αυτές οι νέες πλατφόρμες λογισμικού -στη Νορβηγία και σε άλλες χώρες- τόσο πιο εφικτή θα είναι η κυκλική οικονομία υλικών. Και μάλιστα πριν φτάσουμε στο βήμα της ανακύκλωσης, που είναι το τελευταίο στάδιο αποτροπής προ της ταφής των αποβλήτων, που πλέον, σταδιακά, απαγορεύεται.
Στη χώρα μας, η ανακύκλωση ΑΕΚΚ μέσω συλλογικών συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης ειδικού ρεύματος για αυτά τα απόβλητα γίνεται, σύμφωνα με τον αρμόδιο ΕΟΑΝ, με στοιχεία Μαΐου 2024, μέσα από 13 συλλογικά συστήματα (μη κερδοσκοπικές εταιρείες), που καλύπτουν το 92% της χώρας. Δεν έχουμε ακόμη, δηλαδή, επιτύχει πλήρη κάλυψη της χώρας, με τις περισσότερες ελλείψεις να εντοπίζονται στα μισά και πλέον νησιά μας (Αργοσαρωνικός, Ιόνιο, Βόρειο και Νότιο Αιγαίο), παρά την 20ετή, περίπου, προσπάθεια που έχει επιβάλλει η νομοθεσία. Η έμφαση στην ανάπτυξη δικτύου και στη βελτίωση των ροών φαίνεται να έχει απορροφήσει τις προσπάθειες των εναλλακτικών συστημάτων όπου η ψηφιοποίηση ακόμη δεν έχει λάβει κεντρικό ρόλο. Ενώ και σε κεντρικό επίπεδο, στο κράτος, η κατάσταση είναι απαράδεκτη, με δεκαετίες προβλημάτων και αδειοδότησης και με ανύπαρκτα στατιστικά στοιχεία για τα τελευταία χρόνια από τον αρμόδιο οργανισμό ΕΟΑΝ. Και όπως λένε στην ψηφιακή αγορά, «χωρίς δεδομένα και μάλιστα διαθέσιμα και αξιόπιστα, η ψηφιακή καινοτομία δεν είναι αποδοτική». Θα προλάβει η χώρα μας αυτό το ψηφιακό στοίχημα που έρχεται;
