Ο ρόλος των λιμανιών στον ενεργειακό τομέα έχει εδώ και καιρό αναδειχθεί ως σημαντικός καθώς πάνω από το ένα τρίτο της σημερινής ναυτιλίας συνδέεται με τις μεταφορές και τα ορυκτά καύσιμα. Σε ένα περιβάλλον, όμως, που αλλάζει και στο οποίο η κυριαρχία του πετρελαίου, του άνθρακα και του φυσικού αερίου αμβλύνεται καθώς ο κόσμος μετατοπίζεται προς καθαρότερες λύσεις, ποιος θα είναι ο ρόλος των λιμανιών και ευρύτερα της ναυτιλίας;
Σύμφωνα με ανάλυση της βρετανικής πολυεθνικής Arup τα λιμάνια αναδεικνύονται σε κρίσιμο παράγοντα για την ενεργειακή μετάβαση. Υποστηρίζουν την ανάπτυξη της υπεράκτιας αιολικής ενέργειας, διευκολύνουν το εμπόριο βιώσιμων καυσίμων, ενώ θα χρησιμεύουν όλο και περισσότερο ως πολυτροπικοί κόμβοι για τις ηλεκτροκίνητες μεταφορές. Ταυτόχρονα, θα συνεχίσουν να μεταφέρουν περίπου το 90% των εμπορεύσιμων αγαθών, συνδέοντας τις κοινότητες σε όλο τον κόσμο.
Εκπληρώνοντας αυτούς τους στόχους, τα λιμάνια όλων των μορφών και μεγεθών έχουν τη δυνατότητα να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην πορεία προς ένα μηδενικό ισοζύγιο εκπομών – όχι μόνο στη διαχείριση των δικών τους εκπομπών, αλλά και με το να γίνουν κόμβοι πράσινης ενέργειας υποστηρίζοντας τη μετάβαση σε ασφαλή βιώσιμα και οικονομικά αποδοτικά συστήματα ενέργειας.
Αξιοποίηση των δυνατοτήτων
Όλο και περισσότερο γίνεται αντιληπτό ότι για να υποστηριχθούν οι στόχοι απαλλαγής των χώρων από ανθρακούχες εκπομπές, θα πρέπει να γίνει σταδιακά μία στροφή στις επενδύσεις σε λιμάνια και ενέργεια. Όπως προκύπτει από σχετική μελέτη της Arup για λογαριασμό του Παγκόσμιου Ναυτιλιακού Φόρουμ μόνο οι ενεργειακές ανάγκες της ναυτιλίας θα μπορούσαν να απαιτήσουν επενδύσεις ύψους 4 τρισ. δολαρίων για την ανάπτυξη υποδομών ΑΠΕ, παραγωγής υδρογόνου και εγκαταστάσεων παραγωγής καυσίμων.
Τα λιμάνια ως κόμβοι για την υπεράκτια αιολική ενέργεια
Σύμφωνα με την Arup, η υπεράκτια αιολική ενέργεια (OSW) είναι, και θα συνεχίσει να είναι, το κλειδί για την απαλλαγή του παγκόσμιου ενεργειακού συστήματος από τις ανθρακούχες εκπομπές. Σε αυτή την κατεύθυνση οι λιμένες διαδραματίζουν δύο βασικούς ρόλους.
Πρώτον, ως κόμβοι διαλογής και εγκατάστασης, όπου στα μεγάλα λιμάνια θα αποθηκεύονται και θα συναρμολογούνται τα εξαρτήματα των ανεμογεννητριών πριν φορτωθούν στα πλοία εγκατάστασης. Αυτά τα λιμάνια χρειάζονται σημαντικό χώρο, προβλήτες βαρέως τύπου και πρόσβαση σε βαθιά νερά. Η επανατροφοδότηση και ο παροπλισμός θα αποκτήσουν όλο και μεγαλύτερη σημασία για τα λιμάνια αυτά. Ο δεύτερος ρόλος τους είναι εξίσου ζωτικής σημασίας: χρησιμεύουν ως βάσεις επιχειρήσεων για τις δραστηριότητες συντήρησης, φιλοξενώντας τα σκάφη εξυπηρέτησης, τα ανταλλακτικά και τα πληρώματα που διατηρούν τα υπεράκτια αιολικά πάρκα σε αποδοτική λειτουργία. Τα λιμάνια λειτουργίας και συντήρησης είναι συνήθως μικρότερα από τα λιμάνια διαλογής και εγκατάστασης, επομένως υπάρχει δυνατότητα για ένα ευρύτερο φάσμα λιμένων να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο.
Τα λιμάνια ως κόμβοι βιώσιμων καυσίμων
Ένα ανθεκτικό, χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και οικονομικά αποδοτικό παγκόσμιο ενεργειακό σύστημα θα απαιτήσει, επίσης, βιώσιμα καύσιμα καθώς και πράσινη ηλεκτρική ενέργεια. Τα καύσιμα που παράγονται από υδρογόνο, βιολογικά καύσιμα και καύσιμα με δυνατότητα δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα, μπορούν – όταν παράγονται με τον κατάλληλο τρόπο – να αποτελέσουν αποτελεσματικές οδούς για την απαλλαγή από τον άνθρακα της βιομηχανίας, των βαρέων τύπου μεταφορών και των συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας. Τα λιμάνια θα διαδραματίσουν ρόλο στην παραγωγή αυτών των καυσίμων, στη μεταφορά τους εντός και εκτός συνόρων και στη διανομή τους σε τοπικούς αποδέκτες, συμπεριλαμβανομένων των πλοίων.
Τοποθεσίες με σημαντικό δυναμικό παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές μπορούν να παράγουν αυτά τα καύσιμα με χαμηλότερο κόστος. Οι τοποθεσίες αυτές – κυρίως στον Παγκόσμιο Νότο – είναι συχνά απομακρυσμένες από τα κέντρα ζήτησης στον Παγκόσμιο Βορρά. Έρευνα της Arup έδειξε ότι το κόστος μεταφοράς αυτών των καυσίμων είναι μικρό σε σύγκριση με το κόστος παραγωγής. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να δούμε περιφερειακά συστήματα προσφοράς και ζήτησης. Για παράδειγμα, κόμβους στη Βόρεια Αφρική που παράγουν καύσιμα για τη Βόρεια Ευρώπη, συμπληρώνοντας την εγχώρια παραγωγή. Μέσω των τερματικών σταθμών πράσινης ενέργειας, τα λιμάνια θα είναι επομένως ζωτικής σημασίας για την παροχή συνδεσιμότητας για το εμπόριο αυτών των καυσίμων (και ομοίως για τον δεσμευμένο άνθρακα).
Ορισμένα πρωτοποριακά λιμάνια προετοιμάζονται ήδη για αυτό το μέλλον. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το πρόγραμμα Port Augusta Green Energy Hub στη νότια Αυστραλία, όπου η Arup σε συνεργασία με την εταιρεία πράσινων καυσίμων Vast Renewables και τον εταίρο της κοινοπραξίας Mabanaft διαχειρίζονται το έργο ανάπτυξης εργοστασίου πράσινης μεθανόλης SM1, το οποίο αποτελεί μέρος του ενός ευρύτερου πλάνου για να γίνει το λιμάνι πράσινος ενεργειακός κόμβος. Η επιτυχία του έργου θα μπορούσε να ξεκλειδώσει την παραγωγή πράσινων καυσίμων στην Αυστραλία και να επιτρέψει τις εξαγωγές στην παγκόσμια αγορά.
Ο τομέας των καυσίμων θα αλλάξει επίσης, όπως σημειώνει η Arup. Τα λιμάνια διαδραματίζουν ήδη βασικό ρόλο στη διανομή καυσίμων στους ναυτιλιακούς χρήστες, αλλά η σημερινή αγορά ναυτιλιακών καυσίμων λειτουργεί μέσω κάποιων, μετρημένων, κυρίαρχων κόμβων ανεφοδιασμού, που ενεργούν ως στρατηγικά σημεία ανεφοδιασμού κατά μήκος των μεγάλων ναυτιλιακών οδών.
Η Arup προβλέπει αλλαγή στη δυναμική της αγοράς με την εισαγωγή βιώσιμων καυσίμων, η οποία μπορεί να απαιτήσει τόσο ένα πιο διαφοροποιημένο δίκτυο για τη διαχείριση πολλαπλών τύπων καυσίμων όσο και ένα γεωγραφικά διασκορπισμένο σύστημα για να ληφθεί υπόψη η χαμηλότερη ενεργειακή πυκνότητα των εναλλακτικών καυσίμων. Οι λιμένες που σήμερα δεν συμμετέχουν στον παγκόσμιο τομέα των καυσίμων μπορεί να έχουν την ευκαιρία να κατακτήσουν μερίδιο αυτής της νέας αγοράς.
Τα λιμάνια ως κόμβοι εξηλεκτρισμού
Τα λιμάνια είναι από τη φύση τους ένας κρίκος στην αλυσίδα των συνδυασμένων μεταφορών, θαλάσσιων, οδικών και σιδηροδρομικών, για τη διακίνηση εμπορευμάτων και ανθρώπων. Η στροφή στην ηλεκτροκίνηση των υπηρεσιών αυτών γίνεται όλο και πιο έντονη, είτε πρόκειται για χερσαία ηλεκτροδότηση των ελλιμενισμένων πλοίων, είτε για την αντικατάσταση των πετρελαιοκίνητων φορτηγών με εναλλακτικά φορτηγά που κινούνται με μπαταρίες.
Επομένως και σε αυτό το κομμάτι, υπάρχει μια ευκαιρία για τα λιμάνια να καταστήσουν δυνατή την ηλεκτροκίνητη, έξυπνη κινητικότητα τόσο στη στεριά όσο και στη θάλασσα.
Σε αυτή την κατεύθυνση, μια πρόκληση θα είναι το πώς θα καλυφθεί η σημαντικά αυξημένη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Τα λιμάνια συνήθως έχουν ενεργειακούς περιορισμούς, καθώς οι αναβαθμίσεις του δικτύου είναι δαπανηρές και συχνά έχουν μεγάλους χρόνους παράδοσης. Συνεπώς, οι λιμένες μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο ως παραγωγοί ενέργειας αλλά και ως καταναλωτές, ώστε να μειώσουν την εξάρτηση από το δίκτυο και την κλίμακα της απαιτούμενης ενίσχυσης του δικτύου. Αυτό θα περιλαμβάνει ένα συνδυασμό ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον χώρο, αποθήκευσης ενέργειας και συνδέσεων «ιδιωτικών καλωδίων» με ειδικές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας εκτός του χώρου.
Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ, η Arup με την Aurora Marine Design εργάστηκαν ανέπτυξαν ένα σχέδιο για σκάφη μηδενικών εκπομπών για την San Francisco Bay Ferry. Όπως προέκυψε από την ανάλυση, η ζήτηση σε ώρες αιχμής θα ήταν 17 MW και ο τερματικός σταθμός στο κέντρο της πόλης δεν θα μπορούσε, με τους σημερινούς περιορισμούς δυναμικότητας, να την καλύψει. Το σχέδιο, επομένως, παρείχε οδηγίες για την κάλυψη των απαιτήσεων ισχύος κάθε τερματικού σταθμού με την ανάπτυξη ενός συστήματος αποθήκευσης ενέργειας με μπαταρίες.
Αντίστοιχα, στη Βρετανία, η είσοδος ηλεκτροκινούμενων σκαφών στα Στενά μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας θα εκτοξεύσει τη ζήτηση κατά 20 φορές έως το 2035, γεγονός που συνιστά σημαντική πρόκληση και απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό για το πώς οι ενεργειακές απαιτήσεις του λιμανιού θα ταιριάξουν με το μελλοντικό ενεργειακό σύστημα της περιοχής.
Τα λιμάνια, επομένως, ενεργώντας ως κόμβοι στήριξης της ηλεκτροκίνησης μπορούν να αναδειχθούν σε καταλύτη για ευρύτερες αλλαγές, διαδραματίζοντας το ρόλο τους σε ένα ανθεκτικό ενεργειακό σύστημα που θα προσφέρει οφέλη τόσο στη βιομηχανία όσο και στις τοπικές κοινότητες.
Τα «πράσινα» λιμάνια που δείχνουν τον δρόμο
Από την πλευρά του, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, παρατηρεί ότι τα λιμάνια είναι «αναγκαστικά» μέρη με μεγάλη κατανάλωση ενέργειας καθώς η μετακίνηση μεγάλων εμπορευματοκιβωτίων πάνω και κάτω από τα πλοία, τα οποία χρειάζονται καύσιμα, απαιτεί σημαντικές εισροές ενέργειας. Ιστορικά, αυτή η ενέργεια παρέχεται από ορυκτά καύσιμα.
Τα πράσινα λιμάνια «στοχεύουν στην ελαχιστοποίηση του οικολογικού τους αποτυπώματος», σύμφωνα με το Port Technology International, μέσω μιας ποικιλίας μέτρων, μεταξύ των οποίων:
- Μείωση της ρύπανσης του αέρα και των υδάτων
- Βελτιστοποίηση της κατανάλωσης ενέργειας, με την υιοθέτηση της ψηφιοποίησης
- Χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας
- Προώθηση βιώσιμων μεταφορών, όπως τα ηλεκτρικά οχήματα
- Αποτελεσματική διαχείριση των αποβλήτων.
Αν και Δείκτης Απόδοσης Λιμένων Εμπορευματοκιβωτίων (CPPI), που καταρτίζει η Παγκόσμια Τράπεζα και η S&P Global Market Intelligence, κατατάσσει τα λιμάνια με βάση την αποτελεσματικότητα και όχι τη βιωσιμότητα, υπήρξαν ενδείξεις για κάποια σύγκλιση των δύο. Το λιμάνι της Γιοκοχάμα στην Ιαπωνία, που κατατάσσεται στην 9η θέση, αναπτύσσει εγκαταστάσεις για την αποθήκευση και τη χρήση πράσινης μεθανόλης για τον ναυτιλιακό του στόλο.
Και παρόλο που το Λος Άντζελες και το Ρότερνταμ δεν σημείωσαν υψηλή βαθμολογία στον δείκτη CPPI (375η και 91η θέση αντίστοιχα), έχουν αναφερθεί ως παραδείγματα για το πώς τα λιμάνια μπορούν να γίνουν πιο βιώσιμα.
Περισσότερα λιμάνια πρέπει να ακολουθήσουν το παράδειγμα – και μάλιστα επειγόντως, λένε οι ειδικοί. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΙΜΟ), οι εκπομπές από τη ναυτιλία θα αυξηθούν στο 130% του 2008 μέχρι το 2050, με βάση την τρέχουσα πορεία.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο κλάδος «κάνει βήματα για τη μείωση των εκπομπών», αναφέρει το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Οι μεταφορείς έχουν δώσει παραγγελίες για πάνω από 200 πλοία διπλής μεθανόλης, αναφέρει, ενώ δημιουργούνται «πράσινοι διάδρομοι» μεταξύ λιμανιών σε ορισμένες από τις πιο πολυσύχναστες διαδρομές του κόσμου, σύμφωνα με το C40.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, 42 εκατομμύρια δολάρια κυβερνητικής χρηματοδότησης διατίθενται για την ανάπτυξη πράσινων τεχνολογιών για λιμάνια και πλοία. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει τις εργασίες της με τον ΙΜΟ για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στον τομέα.
Ωστόσο, όπως επισημαίνεται στο έγγραφο του Fuelling the Future of Shipping, του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, υπάρχουν σημαντικά εμπόδια που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν για μία ναυτιλία με μηδενικές εκπομπές. Μεταξύ αυτών είναι και το ζήτημα των υποδομών.
