Πώς βλέπουν οι Έλληνες τα πλαστικά μιας χρήσης – καλαμάκια και ποτήρια στο επίκεντρο

Μια νέα έρευνα από την αθηΝΕΑ Research φέρνει στο φως ενδιαφέροντα στοιχεία που καταδεικνύουν ότι, μια τετραετία περίπου μετά την ψήφιση ενός αυστηρού νομοθετικού πλαισίου για τον περιορισμό των πλαστικών μιας χρήσης στην Ελλάδα, η συμμόρφωση έχει υπάρξει μερική.

Σύμφωνα με τα ευρήματα που προκύπτουν από την πανελλαδική έρευνα που διεξάχθηκε σε ένα ευρύ δείγμα 800 ατόμων, σε συνεργασία με την QED, για τις πεποιθήσεις και τις συνήθειες της κοινής γνώμης στα ζητήματα αυτά, επιβεβαιώνεται η αίσθηση ότι αρκετά από τα πλαστικά είδη που είχαν απαγορευτεί έχουν παρεισφρήσει εκ νέου στην καθημερινότητα. Προκύπτει, μάλιστα, ότι τα χάρτινα καλαμάκια αποτελούν τη λιγότερο αποδεκτή εναλλακτική ανάμεσα στα προϊόντα μιας χρήσης που εξετάστηκαν, με την κατάργηση χρήσης των πλαστικών καλαμακίων να αναδεικνύεται ως το πεδίο εφαρμογής του νομοσχεδίου που προβληματίζει περισσότερο.

Σε επίπεδο συμπεριφοράς, η χρήση χάρτινου καλαμακίου γίνεται από τους μισούς Έλληνες και είναι υψηλότερη από λ.χ. τη χρήση πλαστικού καπακίου. Ωστόσο, σε επίπεδο προτίμησης, τα χάρτινα καλαμάκια χαίρουν μικρότερης απήχησης, με μόνο ένα 28% των Ελλήνων να δηλώνει ότι θα τα προτιμούσε, αν είχε την επιλογή. Η όποια χρήση τους βασίζεται κυρίως στη συμμόρφωση με το νομοθετικό πλαίσιο, παρά σε μια συνειδητή πράξη.

Η σαφής προτίμηση στα πλαστικά καλαμάκια σχετίζεται άμεσα με τη συχνότητα της χρήσης. Είναι ξεκάθαρο ότι, ειδικά για τους heavy-users της κατηγορίας, το πλαστικό καλαμάκι θεωρείται ανώτερο του χάρτινου. Αντιθέτως το χάρτινο ποτήρι, αντίθετα με το χάρτινο καλαμάκι, θεωρείται σαφώς ανώτερο ποιοτικά προϊόν από το πλαστικό ποτήρι.

Με αυτά τα δεδομένα, όπως παρατηρούν οι ερευνητές, παρότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος και χρήσης χάρτινου καλαμακίου, μια επικοινωνιακή στρατηγική για τη βελτίωση της απήχησής τους δεν θα μπορούσε να βασιστεί εξ ολοκλήρου στην ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον, από τη στιγμή που:

• Τα χάρτινα καλαμάκια δεν θεωρούνται μια οικολογική εναλλακτική για τους μισούς Έλληνες.
• Η υιοθέτηση αυτής της συμπεριφοράς έχει αντιλαμβανόμενη μικρή αποτελεσματικότητα από όλους, ενώ ακόμα και οι πλέον ενδιαφερόμενοι για το περιβάλλον συνεχίζουν να χρησιμοποιούν πλαστικά καλαμάκια.
• Η αγορά ροφημάτων είναι μια καθημερινή συνήθεια για τους μισούς Έλληνες και διέπεται από τις ανάλογες απαιτήσεις.

Οι κύριοι λόγοι μη χρήσης χάρτινων καλαμακίων σχετίζονται με την κακή εμπειρία χρήσης και με τη γενικότερη αντίληψη ότι τα χάρτινα καλαμάκια είναι κακής ποιότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν 1 στους 2 από εκείνους που προτιμάνε πλαστικό καλαμάκι δηλώνει πως το κάνει εξαιτίας της χαμηλής ποιότητας των διαθέσιμων επιλογών σε χάρτινα καλαμάκια, ανεξαρτήτως συμφωνίας ή διαφωνίας με το μέτρο. Μια επικοινωνία η οποία θα κινούνταν στη διάψευση αυτών των αντιλήψεων, με πιθανή αλλαγή προδιαγραφών και ονομασίας (π.χ. από χάρτινα σε fiber καλαμάκια) θα μπορούσε να λειτουργήσει θετικά, σημειώνεται στην έρευνα.

Σε κάθε περίπτωση, η αύξηση της διείσδυσης και η διεύρυνση της καταναλωτικής αποδοχής για τα χάρτινα καλαμάκια αναπόφευκτα συνδέεται και με τη διαθεσιμότητα του πλαστικού καλαμακίου που, παρά τη θέσπιση του νόμου, φαίνεται να παραμένει κραταιό, αν κρίνουμε από τα ευρήματα της έρευνας. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει την αναγκαιότητα αντιμετώπισης του συγκεκριμένου προβλήματος από τις αρμόδιες αρχές, στην πηγή του, δηλαδή στην προμήθεια και διαθεσιμότητα πλαστικών καλαμακίων, παράλληλα με την όποια επικοινωνιακή προσπάθεια με εστίαση στους καταναλωτές.

Άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα:

Περιβαλλοντική Ευαισθησία

• Οι Έλληνες πολίτες θεωρούν εαυτούς ευαισθητοποιημένους σε ό,τι αφορά το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και τη συμβολή τους για τη μείωση των πλαστικών μιας χρήσης σημαντική σε ποσοστό 83%. Περισσότερο δε, οι γυναίκες και η Generation X.
• Σχεδόν στο σύνολό τους, οι πολίτες ενημερώνονται για τα περιβαλλοντικά ζητήματα από το διαδίκτυο. Οι πιο περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένοι πολίτες σε ποσοστό 94% ενώ οι λιγότερο ευαισθητοποιημένοι σε ποσοστό 88%. Η τηλεόραση έπεται με 65% και 58% αντίστοιχα.
• Όροι όπως «Ανακυκλώσιμα υλικά» – «Ανακυκλωμένα υλικά» – «Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας» – «Βιοδιασπώμενα υλικά» –  «Οικολογικά Προϊόντα» και «Βιώσιμη ανάπτυξη» είναι κατανοητοί σε μεγάλο ποσοστό (πάνω από 90%). Ενδεικτικά, ο λιγότερο κατανοητός όρος είναι η «Βιώσιμη Ανάπτυξη» που παρόλα αυτά είναι οικεία στο 79% του δείγματος.
• Σε πολύ μικρότερο βαθμό τα διαφορετικά κοινά έχουν υιοθετήσει πρακτικές για τη μείωση των πλαστικών. Όσοι δήλωσαν υψηλό περιβαλλοντικό ενδιαφέρον εφαρμόζουν πολύ συχνά πρακτικές μείωση της χρήσης πλαστικών σε ποσοστό το 38% και αρκετά συχνά σε ποσοστό 49%. Στο κοινό με μέτριο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον τα ποσοστά είναι 10% και 58% αντίστοιχα, ενώ στο κοινό που είναι αδιάφορο τα ποσοστά πέφτουν στο 13% και 37%. (Οι περισσότεροι αυτοπροσδιορίζονται ως μέτριου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος με Ν=360 στους 821 ερωτώμενους.)

Νομοσχέδιο για Πλαστικά Μιας Χρήσης

• Αναφορικά με το νομοσχέδιο για τα πλαστικά μιας χρήσης, ενώ το 98% του δείγματος γνωρίζει έστω την ύπαρξή του και το 55% δηλώνει ότι «γνωρίζει κάποια πράγματα για αυτό», είναι σχεδόν μοιρασμένο με το 52% να θεωρεί ότι έχει μικρή ή καμία αποτελεσματικότητα ως εφαρμογή και το 48% ότι έχει σχετική ή υψηλή αποτελεσματικότητα.
• Το 88% θεωρεί ότι έχει περιοριστεί η χρήση πλαστικών ποτηριών, το 83% ότι έχει περιοριστεί η χρήση πλαστικών καλαμακίων και το 77% ότι έχει περιοριστεί η χρήση πλαστικών καπακίων.
• Οι θετικές απόψεις για το νομοσχέδιο φτάνουν το 60% αλλά οφείλεται κυρίως στη σταδιακή κατάργηση πλαστικών ποτηριών και καπακιών. Το κοινό, όμως, δείχνει τη δυσαρέσκειά του στην αποκλειστική χρήση χάρτινων καλαμακίων (38% θετική γνώμη/35% αρνητική γνώμη) και δευτερευόντως στα μπουκάλια νερού μόνο με αποσπώμενο καπάκι (36% θετική γνώμη/27%αρνητική γνώμη).
• Τα κοινά που είναι αρνητικά στο μέτρο για τα χάρτινα καλαμάκια είναι οι νεότερες γενιές και οι κάτοικοι μικρών αστικών κέντρων. Ενδιαφέρον, όμως, παρουσιάζει το γεγονός πως, ακόμη και στο κοινό με κατά δήλωση υψηλό περιβαλλοντικό ενδιαφέρον, σε ποσοστό 35% διαφωνεί με το μέτρο.
• Οι περισσότεροι Έλληνες γνωρίζουν για την εφαρμογή περιβαλλοντικού τέλους στις πλαστικές σακούλες και πάνω από 6 στους 10 για το τέλος στα ροφήματα σε πλαστικό. Λιγότερο από τους μισούς Έλληνες συμφωνούν με την εφαρμογή των μέτρων αυτών.

Προϊόντα Μιας Χρήσης: Στάσεις και Συμπεριφορές

• Η χρήση ή αγορά προϊόντων μιας χρήσης είναι αρκετά υψηλή για τους Έλληνες, με 1 στους 2 Έλληνες να αγοράζει/χρησιμοποιεί σχεδόν καθημερινά ροφήματα και καλαμάκια γι’ αυτά και 4 στους 10 να αγοράζουν νερό σε πλαστικό μπουκάλι.
• To 86% του δείγματος κάνει πολύ συχνή ή συχνή εβδομαδιαία κατανάλωση ροφημάτων με το 78% να κάνει χρήση καλαμακίου στην ίδια συχνότητα. Επόμενη συνήθεια με παρόμοια στατιστική συχνότητα είναι η αγορά μπουκαλιού με νερό (78%).
• Η εκτός σπιτιού χρήση καλαμακίων είναι υψηλότερη στους άνδρες, τους Millennials, τους Αθηναίους και τους κατοίκους μεγάλων αστικών κέντρων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως το κατά δήλωση υψηλό περιβαλλοντικό ενδιαφέρον δεν επηρεάζει αρκετά τις καταναλωτικές συμπεριφορές.
• Στις 10 φορές που θα αγοράσουν ρόφημα με καλαμάκι εκτός σπιτιού, το δείγμα μας απάντησε ότι 4,6 φορές θα είναι χάρτινο και 3,9 πλαστικό. 
• Το χάρτινο καλαμάκι «δεν μπαίνει» στα σπίτια. Μόνο 2 στους 10 θα αγοράσουν χάρτινο για οικιακή χρήση, χαμηλότερα και από το πολλαπλών χρήσεων που είναι στις 3,4 φορές στις 10.
• Στην εκτός σπιτιού χρήση, οι γυναίκες (50%) και οι κάτοικοι Θεσσαλονίκης (52%) προτιμούν συχνότερα τα χάρτινα καλαμάκια. Και οι Baby Boomers που δηλώνουν τη χρήση του σε ποσοστό 45% έχουν και ένα ισχυρό 22% χρήσης επαναχρησιμοποιούμενου καλαμακίου. Εντυπωσιακή είναι η αρνητική στάση με μόλις 37% χρήσης χάρτινου καλαμακίου από τα μη αστικά κέντρα. Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως όσοι δηλώνουν μέτριο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον χρησιμοποιούν στην ίδια συχνότητα (49%) χάρτινα καλαμάκια, με τους ερωτώμενους υψηλού περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος (48%).
• Ενδιαφέρον παρουσιάζει το εύρημα ότι οι γυναίκες, τα άτομα με υψηλό περιβαλλοντικό ενδιαφέρον κάνουν πιο συχνή χρήση καλαμακίων πολλαπλών χρήσεων στο σπίτι.
• Σε μια πιθανή ελεύθερη επιλογή κυπέλου, καπακίου και καλαμακίου το δείγμα απάντησε ότι θα επέλεγε χάρτινο σε ποσοστό 62%, 57% και 28% αντίστοιχα.
• Ειδικά για το καλαμάκι οι διαφορές στις ηλικιακές ομάδες είναι ενδιαφέρουσες με τους baby boomers να «υιοθετούν» το χάρτινο σε ποσοστό 41% ενώ η GenZ να το απορρίπτει σε ποσοστό 81%.
• Στο δείγμα, ακόμα και όσοι συμφωνούν με τη διάθεση μόνο χάρτινων καλαμακίων, υπάρχει ένα 37% το οποίο θα επέλεγε πλαστικό καλαμάκι. Ενδιαφέρον έχει ότι όσοι κάνουν λιγότερη χρήση καλαμακίων θα επέλεγαν σε ποσοστό 37% χάρτινο καλαμάκι, υψηλότερο από όσους κάνουν καθημερινή ή εβδομαδιαία χρήση.
• Οι κυριότεροι λόγοι απόρριψης των χάρτινων καλαμακίων είναι ότι λιώνουν εύκολα (83%), ότι δεν είναι ευχάριστη η αίσθησή τους στο στόμα (74%) και σε χαμηλότερα αλλά όχι αμελητέα ποσοστά ότι υπάρχουν διαφορετικές ποιότητες από χάρτινα καλαμάκια και ορισμένα χαλάνε πολύ γρήγορα (46%) και τέλος ότι δεν μπαίνουν εύκολα στο ποτήρι (42%).
• Υπάρχει σοβαρός προβληματισμός με το κατά πόσο είναι ασφαλή τα χάρτινα καλαμάκια στη χρήση τους. Μόλις το 31% του δείγματος τα θεωρεί ασφαλή και το 28% δεν παίρνει θέση.
• Τέλος, το 69% θεωρεί ότι υπάρχουν πιο αποτελεσματικοί τρόποι για τον περιορισμό της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης από την κατάργηση των πλαστικών προϊόντων στα ροφήματα και το 65% θεωρεί ότι τα πλαστικά προϊόντα αποτελούν ένα πολύ μικρό μέρος του περιβαλλοντικού προβλήματος.

1 στους 2 ουσιαστικά αναγνωρίζουν ότι τα χάρτινα καλαμάκια μιας χρήσης είναι μια οικολογική λύση.