«Η Παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη φαίνεται ότι θα αποτελέσει μοχλό καινοτομίας και ανάπτυξης οριζόντια σε όλους τους τομείς, οικονομικούς και κοινωνικούς» και για την αξιοποίησή της η Ελλάδα «έχει τις βάσεις και τη δυνατότητα να εκμεταλλευτεί θετικά την τεχνολογία αξιοποιώντας τους πόρους που διαθέτει», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Βαγγέλης Καρκαλέτσης, διευθυντής του Ινστιτούτου Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών (ΕΚΕΦΕ) «Δημόκριτος», μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Τεχνητή Νοημοσύνη στην Ελλάδα υπό τον πρωθυπουργό και της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής.
Η Παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη (Generative AI), η τεχνολογία που μπορεί να δημιουργεί περιεχόμενο, αποτελεί τον τελευταίο χρόνο, μετά την έκδοση του ChatGPT, κύριο θέμα συζήτησης για τις δυνατότητες και τους κινδύνους που μπορεί να επιφέρει. Πριν από λίγες ημέρες το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», με επικεφαλής τον Βαγγέλη Καρκαλέτση, και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, με επιστημονικά υπεύθυνο τον Χαράλαμπο Τσέκερη, σε συνεργασία με την Ειδική Γραμματεία Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού, παρουσίασαν στον πρωθυπουργό τη μελέτη «Generative AI Greece 2030: Τα ενδεχόμενα μέλλοντα της Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης στην Ελλάδα», όπου τονίζουν τάσεις, δυνατότητες, προκλήσεις, αβεβαιότητες και πιθανές επιλογές που θα διαμορφώσουν το μέλλον του οικοσυστήματος της Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης στη χώρα, με χρονικό ορίζοντα το 2030.
Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο κ. Καρκαλέτσης εξηγεί ότι προκειμένου να εφαρμοστεί το βέλτιστο σενάριο αξιοποίησης της Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης «είναι αναγκαίες πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις που θα θέσουν τις βάσεις για μια κοινωνία χωρίς τεχνοφοβικές αγκυλώσεις και με ορθή και ηθική χρήση της Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης» και δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση της εκπαίδευσης και της δια βίου μάθησης, στις επενδύσεις σε υπολογιστικές δομές και εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό, αλλά και στην ύπαρξη ηθικών κατευθυντήριων γραμμών και μηχανισμών εποπτείας.
Επιπλέον, καταθέτοντας το προσωπικό του «στοίχημα», ο διευθυντής του Ινστιτούτου Πληροφορικής του Δημόκριτου αναδεικνύει τη σημασία σχεδιασμού και υλοποίησης «αξιόπιστων συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, που θα επιτρέψει την ταχύτερη υιοθέτηση λύσεων τεχνητής νοημοσύνης από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, ενισχύοντας τους στόχους της οικονομικής ανάπτυξης και του ψηφιακού μετασχηματισμού της χώρας».
Αναλυτικά η συνέντευξη του διευθυντή του Ινστιτούτου Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», Βαγγέλη Καρκαλέτση, στη Μαρία Κουζινοπούλου στο ΑΠΕ-ΜΠΕ
Ερ.: Είστε κύριος συγγραφέας της μελέτης για την Παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη (ΠΤΝ), που παρουσιάστηκε πρόσφατα στον πρωθυπουργό. Ποιες θεωρείτε ότι είναι πραγματικά οι δυνατότητες αξιοποίησής της στην Ελλάδα και σε ποιους τομείς;
Απ.: Η μελέτη για την Παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη για την Ελλάδα του 2030, ήταν μια εξαιρετική διαθεματική συνεργασία μεταξύ κοινωνικών επιστημόνων και επιστημόνων της Πληροφορικής. Όπως αναφέρουμε και στη μελέτη, η ΠΤΝ μπορεί να δημιουργήσει νέο, πρωτότυπο περιεχόμενο, όπως κείμενο, εικόνες ή μουσική, και αυτή είναι μια ισχυρή μελλοντική τάση, όπως συμφωνούν και οι ειδικοί που συμμετείχαν στην εμπειρική μας έρευνα. Φαίνεται ότι θα αποτελέσει μοχλό καινοτομίας και ανάπτυξης οριζόντια σε όλους τους τομείς, οικονομικούς και κοινωνικούς, από τη χρήση της ως μια νέα διεπαφή ανθρώπου- μηχανής και τη βελτιστοποίηση διαδικασιών, μέχρι τρόπους που δεν μπορούμε να φανταστούμε ακόμα. Για την αξιοποίηση της ΠΤΝ, η Ελλάδα έχει τις βάσεις και τη δυνατότητα να εκμεταλλευτεί θετικά την τεχνολογία αξιοποιώντας τους πόρους που διαθέτει (ανθρώπινο κεφάλαιο και υποδομές), ξεπερνώντας τυχόν αβεβαιότητες και ευαλωτότητες, που επισημαίνουμε και στη μελέτη.
Τομείς που προσωπικά θα ξεχώριζα, αλλά δεν αποτελούν τους μοναδικούς, και στους οποίους φαίνεται ότι η Ελλάδα μπορεί να αξιοποιήσει την ΠΤΝ με μεγάλο θετικό αντίκτυπο είναι η δημόσια διοίκηση, η δικαιοσύνη, η υγεία, η άμυνα, ο πολιτισμός, η εκπαίδευση και η πράσινη μετάβαση. Χαρακτηριστικά, για τη δημόσια διοίκηση τονίζουμε ότι η ΠΤΝ μπορεί να αποτελέσει αφορμή για μια ριζική αναθεώρηση του τρόπου που λαμβάνονται διοικητικές αποφάσεις στο δημόσιο τομέα και να προσδώσει ώθηση στην αναδιαμόρφωση των δημοσίων υπηρεσιών στην Ελλάδα. Σημειώνουμε μάλιστα μια σειρά από οφέλη που μπορεί να φέρει μια τέτοια αλλαγή, όπως η λήψη αποφάσεων με βάση τα δεδομένα, η αποτελεσματικότερη πρόσβαση στην πληροφορία, η ενίσχυση της υποστήριξης και εξυπηρέτησης των πολιτών και η αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Πολύ μεγάλες, όμως, είναι και οι δυνατότητες αξιοποίησης της ΠΤΝ στην καινοτομία, σε τομείς όπως ο τουρισμός, η ναυτιλία, η γεωργική παραγωγή, ο πολιτισμός, η χρηματοοικονομία, όπου έχουμε ήδη αρκετά επιτυχημένα παραδείγματα νεοφυών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Ερ.: Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα κυριότερα και πιο ενδιαφέροντα πορίσματα που προέκυψαν από την έρευνα με ερωτηματολόγια στους 30 ειδικούς/εκπροσώπους φορέων στην Ελλάδα; Υπήρξε κάποιο εύρημα που σας εξέπληξε;
Απ.: Η έρευνα δείχνει μια εικόνα αισιοδοξίας ως προς την υιοθέτηση της ΠΤΝ σε διάφορους κλάδους της οικονομίας της χώρας. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι ο αντίκτυπος θα είναι ιδιαίτερα υψηλός, με την ΠΤΝ να είναι ευρέως προσβάσιμη σε όλη την κοινωνία. Οι ερωτηθέντες προσβλέπουν στην ευρεία χρήση της ΠΤΝ ως μέσο έκφρασης, εργαλείο εργασίας αλλά και μοχλό ανάπτυξης. Ταυτόχρονα, επισημαίνουν την πιθανή κακή χρήση της τεχνολογίας αυτής με στόχο την παραπληροφόρηση και τη διάδοση ψευδών ειδήσεων και γεγονότων.
Το εύρημα που μάς εξέπληξε περισσότερο, και αποτελεί είτε επιθυμία είτε αισιόδοξη εκτίμηση, είναι ότι σχεδόν όλοι οι ερωτηθέντες (άνω του 90%) έκριναν απαραίτητη τη χρήση της ΠΤΝ στον δημόσιο τομέα, θεωρώντας το, πιθανά, απαραίτητο στοιχείο για τη ψηφιακή μετάβαση στην Ελλάδα του 2030.
Ερ.: Ποια είναι τα κύρια επιτελικά βήματα που πρέπει να γίνουν για την ευρεία αξιοποίηση της GenAI στη χώρα;
Απ.: Η μελέτη οδήγησε σε τέσσερα πιθανά σενάρια για τη χρήση της ΠΤΝ στην Ελλάδα. Το επιθυμητό σενάριο της «τεχνο-κοινωνικής επιτάχυνσης» συνοψίζεται στην υιοθέτηση της ΠΤΝ από την κοινωνία και στη συνέχιση της τεχνολογικής προόδου στον τομέα, η οποία όμως συνοδεύεται με ισορροπημένο πολιτικό πλαίσιο. Το θετικό σενάριο οδηγεί στην ενίσχυση της καινοτομίας και της επινοητικότητας σε επίπεδο κοινωνίας, δίνοντας θετικό πρόσημο στη χρήση της ΠΤΝ. Προκειμένου να υλοποιηθεί αυτό το σενάριο, είναι αναγκαίες πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις που θα θέσουν τις βάσεις για μια κοινωνία χωρίς τεχνοφοβικές αγκυλώσεις και με ορθή και ηθική χρήση της ΠΤΝ. Το πρώτο μπορεί να επιτευχθεί με την ενίσχυση της εκπαίδευσης και της δια βίου μάθησης, ώστε η ΠΤΝ να γίνει μοχλός προόδου για την κοινωνία, ενώ η εφαρμογή της χρειάζεται επενδύσεις σε υπολογιστικές υποδομές και σε εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό, αλλά και στο βασικό στοιχείο της ΠΤΝ, και της τεχνητής νοημοσύνης γενικότερα, δηλαδή τη διαθεσιμότητα δεδομένων. Όλα τα παραπάνω πρέπει να συνοδεύονται από ηθικές κατευθυντήριες γραμμές και μηχανισμούς εποπτείας, κάτι που είναι αντικείμενο συζήτησης και στην ΕΕ με αφορμή τις διαβουλεύσεις για τον Κανονισμό της ΕΕ για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act).
Ερ.: Ποιο ρόλο μπορεί να διαδραματίσει το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» στην ευρεία αξιοποίηση της ΠΤΝ;
Απ.: Το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» αποτελεί πρωτοπόρο της τεχνητής νοημοσύνης στην Ελλάδα, με εξειδικευμένους επιστήμονες στο Ινστιτούτο Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών που ασχολούνται με την έρευνα στον τομέα ήδη από την δεκαετία του ’70, με έμφαση στην επεξεργασία εικόνας και γλώσσας. Από το 2019 λειτουργεί στον Δημόκριτο ο κόμβος ψηφιακής καινοτομίας «Ahedd» με εξειδίκευση σε θέματα τεχνητής νοημοσύνης και μεγάλων δεδομένων παρέχοντας σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, στη βιομηχανία και στο δημόσιο τομέα, υπηρεσίες κατάρτισης, συμβουλευτικής και ανάπτυξης εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης. Από το 2023 το «Ahedd» συντονίζει τον Ευρωπαϊκό Κόμβο Ψηφιακής Καινοτομίας «SmartAttica», τον μεγαλύτερο εθνικό κόμβο καινοτομίας σε θέματα τεχνητής νοημοσύνης. Κατέχοντας εξειδίκευση στην τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και μεγάλη τεχνογνωσία στην καινοτομία, ο Δημόκριτος μπορεί να έχει καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη της ΠΤΝ στην Ελλάδα, συμμετέχοντας ενεργά στη δημιουργία των πρώτων ελληνικών γλωσσικών μοντέλων ΠΤΝ, σε προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθώς και στην ανάπτυξη ενός οικοσυστήματος εφαρμογών που θα βασίζεται στην ΠΤΝ.
Ερ.: Ποια είναι τα επόμενα βήματα της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Τεχνητή Νοημοσύνη, της οποίας είστε μέλος; Ποιο είναι το δικό σας στοίχημα που σας οδήγησε στη συμμετοχή σας στην επιτροπή αυτή εμπειρογνωμόνων;
Απ.: Η Συμβουλευτική Επιτροπή έχει οργανώσει τις εργασίες της γύρω από τους τομείς της δημόσιας διοίκησης, της καινοτομίας, της παιδείας, της έρευνας και του ρυθμιστικού πλαισίου. Προετοίμασε ήδη το φάκελο με τις θέσεις της χώρας σχετικά με τον Κανονισμό της ΕΕ για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act 2023) και ενημερώνεται για την τρέχουσα κατάσταση και τον σχεδιασμό στους τομείς αυτούς με στόχο να καταλήξει σε μια σειρά από προτάσεις για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης. Ο τομέας της Υγείας απασχολεί ιδιαίτερα τη Συμβουλευτική Επιτροπή λαμβάνοντας υπόψη ότι έχει ήδη δρομολογηθεί η διεύρυνση της χρήσης του ηλεκτρονικού φακέλου υγείας και της διασυνδεσιμότητας και διαλειτουργικότητας των εθνικών δικτύων και βάσεων δεδομένων υγείας.
Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, η πρόσφατη δημοσιοποίηση της Γνώμης που εκπόνησε η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής και Τεχνοηθικής, στην οποία είμαι μέλος, για το θέμα των εφαρμογών της Τεχνητής Νοημοσύνης στην Υγεία στην Ελλάδα. Πρόκειται για την πρώτη μιας σειράς Γνωμών για την ηθική της τεχνητής νοημοσύνης σε διάφορα πεδία με απώτερο σκοπό να υποστηριχθούν οι διαδικασίες ρύθμισης και διακυβέρνησης της τεχνητής νοημοσύνης στη χώρα.
Σε ό,τι με αφορά, είχα συντονιστικό ρόλο με την ομάδα του Δημόκριτου στη σύνταξη του αρχικού σχεδίου για την εθνική στρατηγική για την τεχνητή νοημοσύνη ήδη από το 2021, όπου υποστηρίξαμε τη δημιουργία ενός κοινωνικο-τεχνικού και νομικού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη ηθικών, αξιόπιστων και δημοκρατικών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης που είναι προσβάσιμα και επωφελή για όλους τους πολίτες.
Το προσωπικό μου στοίχημα είναι, λοιπόν, να προωθήσω τον σχεδιασμό και την υλοποίηση αξιόπιστων συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, που θα επιτρέψει την ταχύτερη υιοθέτηση λύσεων τεχνητής νοημοσύνης από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, ενισχύοντας τους στόχους της οικονομικής ανάπτυξης και του ψηφιακού μετασχηματισμού της χώρας.
