Οι επενδυτικές ευκαιρίες στην Ελλάδα και η ανάγκη για την επίλυση του προβλήματος του χρέους βρέθηκαν στο επίκεντρο συζητήσεων του συνεδρίου ανάπτυξης ακινήτων της Prodexpo.
Όπως επισήμανε ο ‘Ανθιμος Θωμόπουλος, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Hellenic Finance, το πρόβλημα χρέους ουσιαστικά δεν έχει λυθεί, καθώς από τα 170 δισ. ευρώ τα 100 δισ. ευρώ εξακολουθούν να βαραίνουν νοικοκυριά κι επιχειρήσεις. «Αν δεν κάνουμε κάτι να λύσουμε το θέμα του χρέους, η δυναμική που υπάρχει στην ελληνική αγορά ακινήτων θα διαστρεβλωθεί» ανέφερε ο κ. Θωμόπουλος, τονίζοντας ότι η κεντρική ιδέα είναι να γίνει αναχρηματοδότηση αυτών των δανείων. Πρόσθεσε πώς πολλά θα εξαρτηθούν από το πόσο θα διαρκέσει η νέα πολλαπλή κρίση που βιώνει η διεθνής οικονομία και πόσο βαθιά θα είναι.
Αναλύοντας τον τρόπο που επηρεάζουν οι παγκόσμιες οικονομικές και γεωπολιτικές αβεβαιότητες τις διεθνείς επενδύσεις στα ακίνητα ο Frank Roseen, εκτελεστικός διευθυντής της Capital Markets υποστήριξε ότι η ανάπτυξη ακινήτων βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα. Περιέγραψε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι επενδυτές μέσα σε αυτό το κλίμα αβεβαιότητας. Δυσκολίες που ενισχύονται από τα υψηλά επιτόκια, δημιουργώντας ταυτόχρονα ευκαιρίες για όσους έχουν ρευστό στα χέρια. Ανέφερε επίσης ότι η εταιρεία του έχει επενδύσει περισσότερα από 400 εκατ. ευρώ στην Ελλάδα, αναζητώντας διαρκώς νέες ευκαιρίες.
Μιλώντας στο ίδιο πάνελ ο Bill Michoulas αντιπρόεδρος της Global Business Development, έκανε λόγο για ανθεκτικότητα της αγοράς, ειδικά όσον αφορά στα νέα συστήματα, τον εξοπλισμό και τα δεδομένα. Είπε ότι η εταιρεία του δεν έχει πραγματοποιήσει ακόμα μεγάλες επενδύσεις στην Ελλάδα, κάτι όμως που φαίνεται ότι αλλάζει, αφού αρκετοί πελάτες της έρχονται για πρώτη φορά στην χώρα μας, διαβλέποντας φιλικό επενδυτικό περιβάλλον και πολύ καλά καταρτισμένο εργατικό δυναμικό.
Από την πλευρά του, ο Eitan Maoz, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της EM Global Real Estate Investment, ανέφερε ότι υπάρχουν πολλές ευκαιρίες στην ελληνική αγορά. Επισήμανε ότι η γεωγραφική εγγύτητα της χώρα μας με το Ισραήλ και η συναλλαγματική ισοτιμία – αφού το εθνικό νόμισμα του Ισραήλ είναι πολύ ισχυρό σε σχέση με το ευρώ – δημιουργούν το κατάλληλο περιβάλλον για τους Ισραηλινούς να επενδύσουν στην Ελλάδα.
«Η Ελλάδα είναι από μόνη της μία ευκαιρία»
«Η Ελλάδα είναι από μόνη της μία ευκαιρία», δήλωσε χαρακτηριστικά ο κ. Δημήτρης Ανδριόπουλος, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Dimand, αναλύοντας τις επενδυτικές δυνατότητες της χώρας, καθώς επίσης τα βραχυπρόθεσμα, αλλά και μακροπρόθεσμα σχέδια της εταιρείας.
«Πιστεύουμε στην ελληνική οικονομία και στην Ελλάδα, αλλιώς δε θα επενδύαμε στη χώρα. Έχουμε εδώ την έδρα μας και θα συνεχίσουμε να επενδύουμε εδώ», ανέφερε. χαρακτηριστικά. Όσον αφορά τη στάση της εταιρείας απέναντι στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η αγορά ο κ. Ανδριόπουλος είπε: «Έχουμε μάθει και εφαρμόζουμε πολύ καλά την προσαρμοστικότητα. Τους επόμενους 18 μήνες είμαστε πιο προσεκτικοί, αλλά δεν έχουμε μειώσει ποτέ τον ρυθμό των 20 έργων μας. Δε φοβόμαστε να κρατήσουμε τη μηχανή παραγωγής ενεργή», είπε.
Όσον αφορά την προοπτική επένδυσης στο Βοτανικό, επεσήμανε ότι η ανάπλαση εκτιμάται ότι θα έχει ολοκληρωθεί εντός της πενταετίας, ενώ το χαρακτήρισε ως το πιο πολυπαραγοντικό γήπεδο που έχει γίνει ποτέ. «Ένα έργο που θα βοηθήσει σημαντικά την κοινωνία, την ομάδα, την περιοχή».
Όσον αφορά την αγορά γραφείων ο κ Ανδριόπουλος ανέφερε ότι αυτή τη στιγμή η αγορά προσπαθεί να αναπληρώσει το κενό των προηγούμενων ετών της ύφεσης και εκτίμησε ότι για τα επόμενα 2-4 χρόνια θα υπάρχει ένας ικανοποιητικός ρυθμός ζήτησης για γραφεία. Ειδικότερα, μιλώντας για το εν εξελίξει έργο του Πύργου του Πειραιά, έκανε λόγο για έναν αστικό μύθο που διατηρήθηκε για 47 χρόνια, καθώς από τις μελέτες διαπιστώθηκε απόκλιση μόλις κατά 2,2 εκατοστά σε ένα κτίριο 24 ορόφων.
«Για ένα τέτοιο κτίριο που παραλάβαμε το 2020, το γεγονός ότι τον Οκτώβριο 2023 θα το εγκαινιάσουμε, μιλάμε για έναν αξιοζήλευτο χρόνο ευρωπαϊκών επιπέδων» ανέφερε χαρακτηριστικά.
Όσον αφορά το ΜΙΝΙΟΝ επεσήμανε ότι πρόκειται για ένα κτίριο που το παρακολουθούσαμε από το 2006 και έκανε γνωστό ότι τον άλλο μήνα θα ξεκινήσει η κατασκευή της όψης του, ενώ σύντομα ξεκινάει η έρευνα της αγοράς για τους χρήστες.
Για τις εργασίες στο ξενοδοχείο MOXY στην Ομόνοια, ο κ. Ανδιόπουλος έκανε γνωστό ότι βρέθηκαν πάνω από 70 τόνοι αμίαντου, για την αφαίρεση και την καταστροφή του οποίου, το κόστος ανήλθε σε πάνω από 400 χιλιάδες ευρώ.
Όπως είπε κοντά στην ολοκλήρωση βρίσκεται το έργο «Kaizen Campus» στο Μαρούσι, και επεσήμανε τη νέα επένδυση στην Δυτική είσοδο της Θεσσαλονίκης.
«Εκεί θα υλοποιήσουμε το μεγαλύτερο «πράσινο» logistic της Βορείου Ελλάδας, το οποίο σκοπεύουμε να έχει σημαντική προστιθέμενη αξία για τους χρήστες του», όπως είπε.
Όσον αφορά τη χρήση των ESG από την Dimand, επεσήμανε ότι: «Μας ενδιαφέρει η γειτονιά, η κοινωνία, ο νομός. Είναι στάση ζωής στα πράγματα, που κατέληξε να είναι ωφέλιμο για την εταιρεία. Το ESG είναι η διαχρονική υποχρέωση. Διαχρονικά πρέπει να σε νοιάζει τι κάνεις και πώς το κάνεις», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Μιλώντας για το επενδυτικό κλίμα στη χώρα, ο κ. Ανδριόπουλος ανέφερε ότι: «Η Ελλάδα από μόνη της είναι μία μεγάλη ευκαιρία. Επειδή έχει μείνει αρκετά πίσω, έχει μεγάλες δυνατότητες». Όπως τόνισε, «η αύξηση του τουρισμού γεμίζει τη χώρα μας με ευκαιρίες», ωστόσο, συμπλήρωσε ότι «πρέπει από σήμερα να αποφασίσουμε για τις στρατηγικές υποδομές, προκειμένου να αποφύγουμε τη δυσφήμιση».
«Οι ευκαιρίες είναι πολλές, αλλά απαιτείται πολιτική σταθερότητα και επενδύσεις στις υποδομές», ανέφερε και πρόσθεσε ότι: «Οι επερχόμενες εκλογές δε θα είναι ο καταλύτης για να επενδύσει κάποιος στη χώρα ή όχι», καθώς τα διεθνή ζητήματα είναι αυτά που προβληματίζουν περισσότερο την αγορά σε αυτή τη φάση.
Οι τάσεις στην αγορά real estate, η αβεβαιότητα και η αύξηση του κόστους λόγω ενεργειακής κρίσης
Τις τάσεις στην αγορά ακινήτων, τις αλλαγές που φέρνουν τα αυξανόμενα επιτόκια, τις επιπτώσεις του πληθωρισμού και τις προκλήσεις του ESG συζήτησαν στελέχη από τον τομέα ανάπτυξης ακινήτων στην χθεσινή πρωινή συνάντηση στο πλαίσιο του συνεδρίου Prodexpo, αναφέρει το ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Στη συζήτηση, που συντόνισε ο δημοσιογράφος Στέλιος Μπούρας, κατατέθηκαν ενδιαφέρουσες απόψεις για τις συνθήκες αβεβαιότητας που διαμορφώνει η ενεργειακή κρίση, με τους συμμετέχοντες να αναφέρονται στις κατηγορίες ακινήτων που προσελκύουν τους επενδυτές, αλλά και για τα προβλήματα που δημιουργεί το αυξημένο κόστος κατασκευής.
Ακολουθούν βασικά σημεία των τοποθετήσεων:
Ο Ερρίκος Αρώνες, διευθύνων σύμβουλος της Hellenic Properties στάθηκε στο αυξημένο κόστος των κτιρίων, ειδικά όσων δεν είναι ενεργειακά, τονίζοντας ότι παρατηρείται έλλειψη στο στοκ ποιοτικών ακινήτων. Χαρακτήρισε ως βασική πρόκληση τη διαθεσιμότητα του δυναμικού και των υλικών, αλλά και στο πολύ υψηλό κατασκευαστικό κόστος.
Ο Στέφανος Βλαστός, διευθύνων σύμβουλος της ΕΤΑΔ, σημείωσε ότι 28.500 ακίνητα του Δημοσίου είναι καταπατημένα και χρειάστηκε η αναδιοργάνωση της ΕΤΑΔ για να γίνει καταλύτης στην αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας. Τόνισε ότι γίνονται χειρουργικές κινήσεις με ακίνητα που θα συμβάλλουν στις τοπικές οικονομίες και κοινωνίες, ενώ χαρακτήρισε ως μεγαλύτερους κινδύνους την τεράστια ενεργειακή κρίση, τις ευρωπαϊκές φωνές λαϊκισμού με καλπάζουσα μορφή και τη μεγάλη έλλειψη σε ανθρώπινο δυναμικό.
Ο Φώτης Γιόφτσιος, διευθύνων σύμβουλος της Ten Brinke Greece επισήμανε ότι υπάρχουν αυξημένες αβεβαιότητες, με τη γερμανική και την ολλανδική αγορά να βρίσκονται σε ύφεση και τους επενδυτές να έχουν φρενάρει λόγω σταδιακής και μεγάλης αύξησης των επιτοκίων και των χαμηλών αποδόσεων. Προσέθεσε ότι χρειάζεται ψυχραιμία, διορατικότητα και σοφία στις επιλογές ακινήτων, αναλύοντας τα ρίσκα που κρύβουν.
Ο Νίκος Δήμτσας, Chief Investment Officer της Dimand εκτίμησε ότι η αγορά θα διαφοροποιηθεί σε ακίνητα ποιοτικά και δεύτερης ταχύτητας, που θα χάσουν νομοτελειακά σε αξία. Τόνισε ότι αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τον χρήστη ενός κτιρίου το συνολικό λειτουργικό κόστος, λέγοντας ότι τα βιοκλιματικά κτίρια έχουν απήχηση σε μεγάλες εταιρείες, για τις οποίες η εξοικονόμηση και το ESG παίζουν σημαντικό ρόλο.
Ο Σάκης Έξαρχος, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Vantage Towers Greece είπε ότι υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα για το αύριο, λέγοντας ότι η εταιρεία του συνεχίζει τις επενδύσεις σε τρεις άξονες. Εξήγησε ότι μεγαλύτερο asset είναι η θέση που πουλάει η εταιρεία στον επενδυτή και για να προστατέψει αυτά τα σημεία, αγοράζει τις εκτάσεις.
Ο Παύλος Ζέκκος, διευθύνων σύμβουλος της American Appraisal (Hellas) Ltd, ανέφερε ότι οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι αυξάνονται κι υπάρχει έντονη αβεβαιότητα στην Ευρώπη. Σημείωσε ότι στη σημερινή συγκυρία τα επιτόκια δανεισμού ξεφεύγουν, επίπτωση που επηρεάζει το real estate κι εξέφρασε την αισιοδοξία του ότι η Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει εξαίρεση στον κανόνα, καθώς η οικονομία διαθέτει τα κατάλληλα εχέγγυα προσέγγισης επενδύσεων.
Ο Μάξιμος Καλατζής, διευθύνων σύμβουλος, Makt στάθηκε στο απρόβλεπτο που δημιουργούν οι εντάσεις με την Τουρκία, εκτιμώντας ότι μπορεί να επηρεάσει τις οικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα. Είπε επίσης ότι η ελληνική αγορά έχει ένα πλεονέκτημα, το ότι διαθέτει πολλά κτίρια αδιάφορα, άχρωμα, ένα χαρτί που μπορεί να αξιοποιηθεί και να εμπλουτίσει το real estate.
Ο Γιώργος Μαντζαβινάτος, διευθύνων σύμβουλος της QRes εκτίμησε ότι έχουμε 12 μήνες ομίχλης μπροστά μας και κανένας δεν μπορεί να κάνει πρόβλεψη, αν και πότε θα σταματήσει ο πόλεμος. Υπογράμμισε ότι ευτυχώς στην Ελλάδα υπάρχει χρονική διαφορά απορρόφησης διεθνών κρίσεων διεθνών και προσέθεσε ότι τους επόμενους μήνες θα δούμε αγορές και συγχωνεύσεις μεταξύ εταιρειών real estate.
Ο Ιωάννης Ορφανός, εταίρος της Arbitrage RE τόνισε ότι λείπουν από την Ελλάδα ακίνητα στον εναλλακτικό τομέα, όπως τα data centers, τα logistics και τα μεγάλα resorts και στάθηκε στην ανάγκη τα projekts να είναι μεσοπρόθεσμα και όχι με το βλέμμα στραμμένο μόνο στον επόμενο χρόνο
Ο Γιάννης Παρασκευόπουλος, γενικός διευθυντής της Danos – BNP Paribas Real Estate υποστήριξε ότι η Ελλάδα είναι σε διαφορετική φάση από την υπόλοιπη Ευρώπη, όπου περιμένουν ύφεση άμεσα, σημειώνοντας ότι το πρώτο εξάμηνο του έτους πραγματοποιήθηκαν επενδύσεις ύψους 650.000.000 ευρώ στο πρώτο εξάμηνο. Προσέθεσε ότι πρέπει να παρακολουθούμε πώς θα εξελιχθεί η αγορά και πόσο θα κρατήσει η εισερχόμενη κρίση.
Ο Τάσος Καζίνος, διευθύνων σύμβουλος της Trastor ΑΕΕΑΠ είπε ότι τα επιτόκια ανεβαίνουν πάρα πολύ γρήγορα, κάτι που δυστυχώς δεν είναι βραχυπρόθεσμο. Εκτίμησε ότι σε αυτό το νέο τοπίο οι επενδυτές θα έχουν κι άλλες επιλογές, θα επηρεαστεί η ζήτηση στην αγορά ακινήτων, θα υπάρξει στροφή του επενδυτικού ενδιαφέροντος σε ακίνητα σίγουρης επένδυσης και θα γίνουν πιο στοχευμένες τοποθετήσεις σε συγκεκριμένα ακίνητα όπως τα πράσινα κτίρια.
Ο Κώστας Μαρκάζος, διευθύνων σύμβουλος της Premia R.E.I.C χαρακτήρισε ως βέβαιη την ύφεση στην Ευρώπη, κάτι που θα επηρεάσει και την αγορά των ακινήτων. Σε αντίθεση με άλλους ομιλητές εκτίμησε ότι η χώρα μας δεν θα τη γλυτώσει λόγω της διαφορετικότητας της αγοράς, προσθέτοντας ότι δεν πρέπει να είμαστε ούτε αισιόδοξοι ούτε απαισιόδοξοι, καθώς κάθε κρίση δημιουργεί ευκαιρίες.
Η Δίκα Αγαπητίδου, γενική διευθύντρια της JLL – Αθηναϊκή Οικονομική είπε ότι ο πληθωρισμός δεν είναι πιο σημαντικός παράγοντας, αλλά υπάρχει διάκριση των επιπτώσεων σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Χαρακτήρισε τα γραφεία και τα βιομηχανικά κτίρια ως τις πιο σίγουρες επενδύσεις και συμπλήρωσε ότι το retail είναι ο πρώτος κλάδος που επηρεάζεται από την ύφεση ή από την υποψία ύφεσης.
Ο Παναγιώτης Καπετανάκος, διευθύνων σύμβουλος της Noval Property ανέφερε ότι το τελευταίο δίμηνο παρατηρείται μια αποκλιμάκωση στο κόστος κατασκευής, που είχε εκτοξευτεί το προηγούμενο διάστημα. Σημείωσε ότι τα τελευταία δύο χρόνια καταγράφεται άνοδος των μισθωμάτων σε βιώσιμα και βιοκλιματικά κτίρια, λόγω της ισχυρής ζήτησης και της μικρή προσφοράς. Προσέθεσε ότι ένας επενδυτής πρέπει να προσεκτικός και να ετοιμάζεται για περιορισμό του κινδύνου.
Η Λίλα Πατεράκη, Chief Real Estate Services Officer της doValue Greece μίλησε για τη μεγάλη προοπτική της αγοράς ακινήτων με κόκκινα δάνεια, λέγοντας ότι περίπου 25.000 ακίνητα θα διατεθούν την επόμενη πενταετία στην αγορά μέσω πλειστηριασμών. Είπε ακόμα ότι τα ακίνητα αυτά θα έχουν με τιμή πολύ χαμηλότερη από αυτή που θα χρειαστεί για να χτίσει κάποιος από την αρχή και στάθηκε στον διαφορετικό τρόπο που γίνονται πλέον οι πλειστηριασμοί.
Ο Πάνος Χαραλαμπόπουλος, διευθύνων σύμβουλος της Solum|PY Gloval, Advisory Board RICS Greece υπογράμμισε ότι τα ακίνητα που έχουν γερές βάσεις θα ξεπεράσουν και τον πληθωρισμό, εκτιμώντας ότι οι τιμές στα καλά ακίνητα δεν θα επηρεαστούν, τα λιγότερο ποιοτικά ακίνητα όμως σίγουρα θα έχουν πρόβλημα. Χαρακτήρισε απίθανο το σενάριο να επιστρέψουμε σύντομα σε πληθωρισμό 2% και τόνισε ότι πολλά θα εξαρτηθούν από το πόσο καιρό θα κρατήσει ακόμα η πληθωριστική τάση, πότε θα επιστρέψουμε σε κανονικότητα και ποια θα είναι αυτή η κανονικότητα.
Ο Άρις Καρυτινός, διευθύνων σύμβουλος της PRODEA Investments επισήμανε ότι η σημερινή κρίση είναι εξαιρετική ευκαιρία να αναδειχθεί η ανάγκη για βιωσιμότητα στα κτίρια. Όπως είπε χαρακτηριστικά, το E (από το ESG) ήρθε για να μείνει, προσθέτοντας ότι τα πράσινα κτίρια είναι το νέο παράθυρο στην αγορά. Έκανε λόγο για έλλειψη προσφοράς από τέτοια κτίρια, σε αντίθεση με τα παλιά ακίνητα, που είναι πάρα πολλά, γεννώντας ερωτηματικά για το πώς ο μεγάλος αυτός ο όγκος θα απορροφηθεί στην αγορά.
Ο Νίκος Κορίτσας, Managing Partner της Koutalidis Law Firm σημείωσε πως η χρηματοδότηση έχει πλέον ως προϋπόθεση τον πράσινο χαρακτήρα, εξηγώντας ότι υπάρχει το ρυθμιστικό πλαίσιο που ταξινομεί τις περιβαλλοντικά επιλέξιμες δραστηριότητες, ώστε να χρηματοδοτηθούν.
Ο Γεώργιος Κορμάς, Economist και Real Estate Professional υποστήριξε ότι όποιος δεν περπατήσει τον δρόμο του ESG δεν έχει μέλλον, λέγοντας ότι χωρίς τα χαρακτηριστικά ESG δεν υπάρχει πρόσβαση στη χρηματοδότηση. Εξέφρασε την άποψη ότι δεν υπάρχει πακτωλός ακινήτων από πλειστηριασμούς σε μία τόσο ρηχή αγορά όπως και η ελληνική και ανέδειξε την ανάγκη αντιμετώπισης του λεγόμενους green washing.
Τέλος, η Λίλα Τσιτσογιαννοπούλου, Director of Real Estate Advisory/Deals της PwC Greece σημείωσε ότι η ενεργειακή κρίση αποτελεί και μια ευκαιρία για το ESG, προσθέτοντας ότι το προφίλ της βιωσιμότητας μιας εταιρείας ακινήτων βασίζεται στις πρακτικές ESG.
