Στα πλαίσια της μετάβασης στη μεταλιγνιτική περίοδο, η Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας καλείται σε σύντομο χρονικό διάστημα να απεμπλακεί από τη μονοκαλλιέργεια της ΔΕΗ και να αναζητήσει διαφορετικά παραγωγικά μοντέλα και εναλλακτικούς τρόπους στήριξης της τοπικής οικονομίας.
Κεντρικό πυλώνα σε αυτήν την προσπάθεια μπορεί να αποτελέσει η ανάπτυξη του τουρισμού, με έμφαση στα ιδιαίτερα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής. Ένας από τους παράγοντες που μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά προς αυτήν την κατεύθυνση είναι η ανάδειξη και εκμετάλλευση των επισκέψιμων αρχαιολογικών χώρων.
Η Πολιτική Συνοχής παίζει καίριο ρόλο στην αξιοποίηση αυτού του εν δυνάμει αναπτυξιακού μοχλού, παρέχοντας τα απαραίτητα χρηματοδοτικά εργαλεία για τη διατήρηση, συντήρηση και ανάδειξη του αρχαιολογικού πλούτου της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) χρηματοδοτεί τις εργασίες αποκατάστασης της Ακρόπολης και τμήματος του Νότιου Πλατώματος της πλέον γνωστής και συστηματικότερα ερευνημένης αρχαιολογικής τοποθεσίας του Νομού, της Ελληνιστικής Πόλης Πετρών, με απώτερο στόχο την απόδοση του χώρου στο κοινό.
Σύντομο ιστορικό της Ελληνιστικής Πόλης Πετρών από την αρμόδια αρχαιολόγο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φλώρινας Ελπινίκη Ναούμ
Η ελληνιστική πόλη των Πετρών Αμυνταίου βρίσκεται ΒΑ του νομού Φλώρινας σε μικρή απόσταση από την ομώνυμη λίμνη των Πετρών σε άμεση οπτική επαφή με αυτήν. Κτισμένη σε λόφο με υψόμετρο που φτάνει 720 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας και περιτριγυρισμένη από ορεινούς όγκους ελέγχει τον κάμπο που απλωνόταν μπροστά της. Η πόλη βρισκόταν στην αρχαιότητα στα όρια του αρχαίου διαμερίσματος της Εορδαίας στα σύνορα με την Λυγκηστίδα, δηλαδή στα όρια Άνω και Κάτω Μακεδονίας.
Η πρώτη κατοίκηση του λόφου εντοπίζεται από την εποχή του σιδήρου. Η επόμενη φάση στα κλασικά χρόνια, ενώ παρατηρείται συνεχής κατοίκηση του χώρου από τον 4ο ως τον 1ο αι. π.Χ. Ο Φίλιππος Β΄ πιθανότατα ίδρυσε την πόλη με σκοπό των έλεγχο των συνόρων και την ενοποίηση των τοπικών φυλετικών ομάδων. Η περίοδος μετά τα μέσα του 2ου αι. π.Χ. συμπίπτει με την ακμή της πόλης, γεγονός που σχετίζεται με τη διέλευση της Εγνατίας οδού από την περιοχή. Η κατασκευή της Εγνατίας οδού 130-120 π.Χ. από τον ανθύπατο Γάιο Εγνάτιο, η οποία συνέδεε τη δύση με την ανατολή, ξεκινούσε από τη Ρώμη, έφθανε Δυρράχιο και από εκεί Βυζάντιο, βοήθησε ώστε να αναπτυχθούν οικονομικά πολλές περιοχές από τις οποίες διερχόταν. Ανάμεσα σε αυτές ήταν και περιοχές της Άνω και Κάτω Μακεδονίας, όπως ο οικισμός των Πετρών που γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση αυτήν την περίοδο. Η καταστροφή της πόλης προσδιορίστηκε στα μέσα του 1ου αι. π.Χ. σύμφωνα με θησαυρό 125 ασημένιων δηναρίων φυλαγμένο σε ένα αγγείο. Κατά τη διάρκεια του ρωμαϊκού εμφυλίου πολέμου μεταξύ Καίσαρα και Πομπήιου (48 π.Χ.), στο έδαφος της Δυτικής Μακεδονίας διεξήχθησαν στρατιωτικές επιχειρήσεις και συγκρούσεις των δυο αντίπαλων στρατευμάτων με αποτέλεσμα οικισμοί της περιοχής να υποστούν απώλειες και καταστροφές. Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο εντάσσεται και η καταστροφή του οικισμού των Πετρών Αμυνταίου.
Ο χώρος ήταν γνωστός ήδη από το 1913 από επιγραφές που ήταν εντοιχισμένες στην εκκλησία του χωριού των Πετρών, τον Αγ. Νικόλαο. Είκοσι χρόνια αργότερα ο αρχαιολόγος Κεραμόπουλος πραγματοποίησε μικρή ανασκαφική έρευνα κατά την οποία εντοπίστηκαν θεμέλια οικιών. Από το 1982 ως το 1999 έγιναν συστηματικές ανασκαφικές έρευνες από την δρ. αρχαιολογίας Π. Αδάμ -Βελένη και από το 2011 ως σήμερα συνεχίζονται από την ΕΦ.Α Φλώρινας με υπεύθυνη αρχαιολόγο την δρ. αρχαιολογίας –μουσειολόγο Ε. Ναούμ. Στόχος της ανασκαφής ήταν η αποκάλυψη των δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων του οικισμού και αναπτύχθηκε σε τρεις τομείς: 1) στο νότιο πλάτωμα 2) στη συνοικία της κρήνης 3) στην ακρόπολη στο ανώτατο υψίπεδο του λόφου. Ακολούθησε συντήρηση και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου που υλοποιήθηκε στα πλαίσια του Γ΄ ΚΠΣ ΠΕΠ Δυτικής Μακεδονίας και του ΕΣΠΑ Δυτικής Μακεδονίας (2011-2015), ώστε ο χώρος να είναι επισκέψιμος και προσβάσιμος στο κοινό.
Πρόκειται για μια μικρή σχετικά πυκνοκατοικημένη πόλη με πληθυσμό που κυμαίνεται γύρω στους 5000 κατοίκους. Η πόλη είναι κτισμένη σύμφωνα με το ελεύθερο πολεοδομικό σύστημα και όχι το ιπποδάμειο, ακολουθώντας δηλαδή τις φυσικές κλίσεις του εδάφους. Διέθετε τείχος τμήματα του οποίου έχουν εντοπιστεί σημειακά.Τα σπίτια οργανώνονται μέσα στις νησίδες κατά ομάδες τριών ή τεσσάρων, το ένα σε επαφή με το άλλο. Η πρόσβαση στα συγκροτήματα των κατοικιών γινόταν από δρόμους παράλληλους προς τις φυσικές καμπύλες του λόφου. Το κάθε σπίτι είχε ωφέλιμο εμβαδό περίπου 180-200τ.μ. κατά κανόνα σε δυο ορόφους. Τα ισόγεια των σπιτιών ήταν χτισμένα με λασπόκτιστηαργολιθοδομή μέχρι το ύψος του 1μ. περίπου. Από εκεί και πάνω η δόμηση συνεχιζόταν με ωμόπλινθους. Στο ισόγειο υπήρχαν οι βοηθητικοί χώροι του σπιτιού, εργαστήρια για κατασκευή ειδών προς πώληση στο μπροστινό τμήμα του ισογείου και στο βάθος αποθήκες με πιθάρια διαφόρων μεγεθών για τη φύλαξη καρπών. Αρκετά συνηθισμένη είναι και η ανεύρεση χειρόμυλων που τοποθετούνταν πάνω σε κτιστές κατασκευές στις γωνίες δωματίων του ισογείου. Με αυτούς άλεθαν το σιτάρι που ήταν αποθηκευμένο στα πιθάρια. Στον όροφο χωροθετούνταν συνήθως δυο δωμάτια καθημερινής διαβίωσης, ένας γυναικωνίτης και ένας ανδρώνας.
Υπάρχουν ωστόσο και δημόσια οικοδομήματα στον οικισμό, όπως μια κρήνη σε κομβικό σημείο του οικισμού και ένα ιερό του Διός. Τα ειδώλια, οι επιγραφές και τα αγάλματα που έχουν βρεθεί στην ανασκαφή και στη γύρω περιοχή, δίνουν πληροφορίες για τη θρησκευτική ζωή των κατοίκων της πόλης. Κυρίαρχη θεότητα είναι ο Δίας και η Άρτεμης, η θεά του κυνηγιού. Επίσης, ο Ηρακλής κυναγίδας, η Αφροδίτη και ο Έρωτας, καθώς και η Αθηνά και η ανατολικής καταγωγής θεότητα Κυβέλη. Ωστόσο, η ελληνιστική πόλη των Πετρών διέθετε και τοπικό εργαστήριο μιας σημαντικής κατηγορίας αγγείων, των ανάγλυφων αγγείων. Η διακόσμησή τους είναι είτε είναι φυτική, είτε βασίζεται σε έργα του Ομήρου, είτε σε διονυσιακά, ερωτικά θέματα. Στην πόλη όμως λειτουργούσαν και εργαστήρια μεταλλοτεχνίας, κοροπλαστικής και λιθοξοϊκής. Τέλος, η παρουσία νομισμάτων από περιοχές εντός και εκτός Μακεδονίας μαρτυράει εμπορικές σχέσεις και συναλλαγές σε μια ευρεία γεωγραφική έκταση, ενώ ιδιαίτερα στενή είναι η σχέση της πόλης με την μακεδονική πρωτεύουσα.
Όσον αφορά την αρχαία ονομασία της πόλης δεν υπάρχουν επιγραφικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν κάποια άποψη, ωστόσο έχουν προταθεί η αρχαία πόλη Κέλλη και η Εορδαία, έδρα του κοινού των Εορδαίων.
Τα ευρήματα από τις συστηματικές έρευνες του αρχαιολογικού χώρου είναι εκτεθειμένα στο αρχαιολογικό Μουσείο Φλώρινας και αποτελούν βασικό τμήμα της συλλογής του.
Η συμβολή της Πολιτικής Συνοχής στη διάσωση του αρχαιολογικού χώρου των Πετρών
Η πρώτη αναστηλωτική προσπάθεια στην Ελληνιστική Πόλη των Πετρών έγινε στο πλαίσιο του Γ’ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, όπου αποκαταστάθηκε μια συνοικία του αρχαιολογικού χώρου, η λεγόμενη συνοικία της «Κρήνης». Στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2011 – 2015 αποκαταστάθηκε το μεγαλύτερο μέρος του Νότιου Πλατώματος. Στο τρέχον Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και στον άξονα προτεραιότητας «Διαφύλαξη και προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων» έχει ενταχθεί η πράξη «Αποκατάσταση και ανάδειξη της Ακρόπολης και τμήματος του Νότιου Πλατώματος της Ελληνιστικής Πόλης Πετρών Αμυνταίου», με συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ).
Η πράξη αυτή εντάχθηκε στα πλαίσια της προσπάθειας για αύξηση του αναμενόμενου αριθμού επισκέψεων σε ενισχυόμενες τοποθεσίες πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς και πόλους έλξης των επισκεπτών, με χωρικές παρεμβάσεις που υλοποιεί η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας σε επιλεγμένες περιοχές, όπως είναι η απαράμιλλου φυσικού κάλους λίμνη των Πετρών.
Η δυνατότητα αυτή που παρέχεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Φλώρινας έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί οι εργασίες αποκατάστασης είναι απαραίτητο να ξεκινούν σε μικρό χρονικό διάστημα μετά την ανασκαφή, προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία και διατήρηση των αρχαιοτήτων.
Οι παρεμβάσεις στον αρχαιολογικό χώρο των Πετρών αποσκοπούν στην πλήρη αποκατάσταση των ανασκαμμένων σημείων, τα οποία θα αποδοθούν στο κοινό. Πιο συγκεκριμένα, επιχειρείται η προστασία των οικοδομικών λειψάνων, η άρση της ετοιμορροπίας και η αποκατάσταση των φθορών καθώς και η βελτίωση της αναγνωσιμότητας των αρχαίων κτηρίων και του πολεοδομικού ιστού.
Επιπρόσθετα, οι χώροι αυτοί στόχος είναι να καταστούν προσβάσιμοι και επισκέψιμοι από το κοινό, μέσα από τη δημιουργία απαραίτητων υποδομών όπως θέσεων στάσης, θέασης και ενημέρωσης, κιγκλιδωμάτων και διαδρομών επίσκεψης. Για την προώθηση του χώρου και την κατάλληλη πληροφόρηση του κοινού προβλέπεται επίσης, μεταξύ άλλων, η έκδοση σχετικού ενημερωτικού φυλλαδίου και τευχιδίου, η διοργάνωση ημερίδας, εκπαιδευτικού προγράμματος και περιοδικής έκθεσης, η δημιουργία ψηφιακών εφαρμογών για κινητά τηλέφωνα και tablet και η δημιουργία σχετικής ταινίας μικρού μήκους – ντοκιμαντέρ.
Αξίζει να αναφερθεί πως η χρηματοδότηση, πέρα από την προμήθεια του απαραίτητου εξοπλισμού, υλικών και εργαλείων, καλύπτει επίσης τη στελέχωση των εργασιών με το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό, βοηθώντας στην ανάσχεση της ανεργίας και παρέχοντας στους εργαζόμενους εξειδίκευση πάνω στο αντικείμενο εργασίας.
Στο συγκεκριμένο έργο, η συμμετοχή των χρηματοδοτικών εργαλείων της Πολιτικής Συνοχής λειτούργησε ευεργετικά, κάτι που επιβεβαιώνεται και από την αρμόδια αρχαιολόγο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φλώρινας, κα Ελπινίκη Ναούμ: «Η χρηματοδότηση από ευρωπαϊκούς πόρους λειτούργησε καταλυτικά για τη στήριξη αρχαιολογικών χώρων όπως αυτός των Πετρών, ειδικά σε περιφερειακό επίπεδο. Η Ελληνιστική Πόλη, αν δεν υπήρχαν τα σχετικά ευρωπαϊκά προγράμματα, ίσως να μην είχε φτάσει στο επίπεδο που βρίσκεται σήμερα και δεν θα μπορούσε να είναι επισκέψιμη στο μεγαλύτερό της τμήμα», όπως χαρακτηριστικά δήλωσε.
[το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα ΗΧΩ της Φλώρινας και το echoflorina.gr και στην EURACTIV.gr στο πλαίσιο του έργου «Η Συνοχή Δίπλα μας» και αναδημοσιεύεται στο economix.gr στο πλαίσιο της συνεργασίας περιεχομένου των δύο ΜΜΕ]
