Ξεμπλοκάρουν τα ΣΒΑΚ – Στήριξη σε Δήμους για Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας από ΤΕΕ-Πράσινο Ταμείο-ΥΠΕΝ

Αλλαγή της κακής εικόνας που έχει η χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο των Δήμων της Χώρας για τη μελέτη Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας φιλοδοξεί να αλλάξει άμεσα η διοίκηση του χρηματοδοτικού βραχίονα του κράτους για περιβαλλοντικά έργα, μέσα από επείγουσα συνεργασία με το ΤΕΕ. Και αυτό γιατί στο Πράσινο Ταμείο, λόγω έλλειψης προσωπικού, «κάθονται» μελέτες δεκάδων δήμων της χώρας που έχουν ενταχθεί σε χρηματοδότηση αλλά δεν μπορούν να προχωρήσουν λόγω γραφειοκρατίας, αγκυλώσεων και έλλειψης ανθρώπινων πόρων. Και αυτό σε ένα πρόγραμμα που τρέχει εδώ ακι τρία χρόνια, με πενιχρά έως τώρα αποτελέσματα, παρά τις μεγάλες φιλοδοξίες (ίσως μάλιστα υπερβολικές) κατά την έναρξή του το 2016.

Για να λυθούν προβλήματα ετών, να προωθηθούν φάκελοι που λιμνάζουν και να γίνουν αναγκαίες μελέτες για πιο φιλικές πόλεις σε 40 δήμους, το Πράσινο Ταμείο υπόγραψε πρωτόκολλο συνεργασίας με το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος που θα βάλει «πλάτη» με μηχανικούς και ειδικούς επιστήμονες ώστε να προχωρήσουν τα έργα, με εκτιμώμενο κόστος μόλις 500 ευρώ ανά δήμο…

Θυμίζουμε ότι, όπως έχει αναδείξει πολλές φορές το economix.gr, η βιώσιμη κινητικότητα είναι προτεραιότητα για το ΥΠΕΝ και την Κυβέρνηση (δείτε μεταξύ άλλων εδώ) ακόμη και σε επίπεδο Πρωθυπουργού (διαβάστε περισσότερα εδώ). 

Ωστόσο οφείλουμε να αναδείξουμε και αυτό που δεκάδες στελέχη της αυτοδιοίκησης λένε μεταξύ τους, αλλά κανείς δεν φαίνεται να παίρνει την ευθύνη να πει με το όνομά του: τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας έχουν μπλέξει σε έναν κυκεώνα γραφειοκρατίας και αρμοδιοτήτων, που στη βάση του έχει έναν διοικητικό «πόλεμο» (μεταξύ Υπουργείου Περιβάλλοντος και Υπουργείου Υποδομών-μεταφορών) για το ποιος θα πάρει τη «δόξα» (δείτε εδώ ρεπορταζ για το Υποδομών) αλλά και έναν (λιγότερο δυνατό) επιστημονικό: αν τα ΣΒΑΚ είναι συγκοινωνιακή ή περιβαλλοντική ή χωροταξική μελέτη, αν πρέπει ή όχι να είναι διεπιστημονική, αν και πως συμπλέκεται ο κάθε σχεδιασμός με τον άλλον (για παράδειγμα ο χωροταξικός με αυτόν της κινητικότητας).

Ένα «αμαρτωλό» ιστορικό καθυστερήσεων και γραφειοκρατίας

Πως φτάσαμε ως εδώ; Και γιατί υπήρξε η ανάγκη, προφανώς με «έμπνευση» του ΥΠΕΝ, να βάλει «πλάτη» το ΤΕΕ για τα λίγα, έστω, έργα ΣΒΑΚ που χρηματοδοτεί το Πράσινο Ταμείο;

Το 2016, με απόφαση του ΔΣ του Πράσινου Ταμείου, εγκρίθηκε η ένταξη 150 Δήμων ως προσωρινών δικαιούχων χρηματοδότησης συνολικού προϋπολογισμού 8.991.000€ στον Άξονα Προτεραιότητας 4 «Αστική Βιώσιμη Κινητικότητα» του Χρηματοδοτικού Προγράμματος «ΛΟΙΠΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ 2016» 

Στα τέλη Δεκεμβρίου του 2016 εγκρίθηκε η σύσταση ειδικού δεσμευμένου λογαριασμού (escrow account) για την υλοποίηση του Άξονα Προτεραιότητας 4 «Αστική Βιώσιμη Κινητικότητα» του Πράσινου Ταμείου, η διάρκεια του οποίου παρατάθηκε επανειλημμένως προκειμένου να μπορέσουν οι δήμοι να κάνουν χρήση του εργαλείου

Το 2017 αφενός εντάχθηκαν 13 – μόλις – δήμοι στους προσωρινούς δικαιούχους του προγράμματος, ενώ το Πράσινο Ταμείο έβγαλε συμπληρωματική πρόσκληση με τίτλο «Συμπληρωματική Πρόσκληση στην Βιώσιμη Αστική Κινητικότητα”.

Με πρωτοβουλία της προηγούμενης κυβέρνησης οι συνολικά διαθέσιμοι πόροι που κατευθύνθηκαν στα ΣΒΑΚ (αλλά δεν απορροφήθηκαν εγκαίρως) από το Πράσινο Ταμείο ήταν της τάξεως των 9,5 εκατ. ευρώ. Αλλά λίγο πριν παραδώσει την εξουσία η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, σύμφωνα με πληροφορίες του economix.gr, μόλις 16 Δήμοι είχαν λάβει έγκριση από το Πράσινο Ταμείο για τα ΣΒΑΚ και μονοψήφιος αριθμός είχε προχωρήσει τις συμβάσεις, ενώ οι πληρωμές μελετών ήταν λιγοστές.

Στις αρχές Φλεβάρη του 2020 μετά από συνεχόμενες ανακοινώσεις της νέας ηγεσίας του ΥΠΕΝ για τη βιώσιμη κινητικότητα, τη χρήση ποδηλάτων κλπ. με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κωστή Χατζηδάκη επανήλθε το ζήτημα των ΣΒΑΚ των δήμων και μεταφέρθηκε το ποσό χρηματοδότησης για τον Άξονα Προτεραιότητας 3 του Χ.Π. «ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ 2017» που αφορά τη βιώσιμη αστική κινητικότητα στα «Συνεχιζόμενα προς χρηματοδότηση Έργα στο 2020”.

Είναι γεγονός ότι στο πλαίσιο των εν λόγω Χρηματοδοτικών Προγραμμάτων έχει υποβληθεί μεγάλος αριθμός φακέλων από τους ΟΤΑ α’ βαθμού για την χρηματοδότηση των μελετών ή υπηρεσιών για την εκπόνηση σχεδίων βιώσιμης αστικής κινητικότητας, οι οποίες έχουν ήδη παραληφθεί από τους Ο.Τ.Α. α΄ βαθμού και για τις οποίες οι ανάδοχοι έχουν εκδώσει σχετικά τιμολόγια παροχής υπηρεσιών 

Είναι επίσης γεγονός ότι πέραν των προβλέψεων του άρθρου 22 του Ν. 4599/2019 δεν έχει εκδοθεί η προβλεπόμενη ΚΥΑ η οποία θα θεσπίζει τις ειδικότερες τεχνικές κυρίως προδιαγραφές για την εκπόνηση των ΣΒΑΚ, με συνέπεια να δυσχεραίνονται οι ΟΤΑ α΄ βαθμού ως προς την ακολουθητέα διαδικασία σε συνδυασμό και με το περίπλοκο νομοθετικό καθεστώς για τις δημόσιες συμβάσεις και τις ανεπάρκειες σε προσωπικό πολλών υπηρεσιών των οικείων ΟΤΑ α΄ βαθμού, τα οποία έχουν ως συνέπεια να παρατηρούνται σοβαρά ζητήματα πληρότητας των υποβληθέντων φακέλων 

Το «ΠΡΑΣΙΝΟ ΤΑΜΕΙΟ» έχει αναρτήσει τον κατάλογο των δικαιολογητικών που θα πρέπει να υποβάλουν οι Δήμοι, προκειμένου να ελέγχεται η νομιμότητα της σχετικής διαγωνιστικής διαδικασίας ανάθεσης και εν συνεχεία να ελεγχθεί η συμμόρφωση του δικαιούχου Δήμου με τις προϋποθέσεις του σχετικού Χρηματοδοτικού Προγράμματος, αλλά στον φορέα υπηρετεί πολύ μικρός αριθμός υπαλλήλων ειδικότητας Π.Ε. Μηχανικών, οι οποίοι είναι επιφορτισμένοι με τον έλεγχο του συνόλου των προτάσεων που έχουν υποβληθεί για τα διάφορα Χ.Π. του Πράσινου Ταμείου. Μάλιστα ως συνέπεια της εφαρμογής του Ν. 4440/2016 για το ενιαίο σύστημα κινητικότητας στη δημόσια διοίκηση ως απόρροια της θέσπισης του Οργανισμού του Πράσινου Ταμείου (Π.Δ. 26/2019) δεν υπάρχει δυνατότητα απόσπασης υπαλλήλων προκειμένου να ενισχύσουν το ήδη υπάρχον προσωπικό του Πράσινου Ταμείου. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ότι συνεπεία των εξαιρετικών περιστάσεων, οι οποίες έχουν προκύψει εξαιτίας της πανδημίας του COVID-19 το ήδη ελάχιστο προσωπικό του ΠΤ έχει μειωθεί λόγω της χορήγησης αδειών ειδικού σκοπού 

Το Πράσινο Ταμείο έχει διατυπώσει τη γνώμη ότι για την αποτελεσματική και εντός ευλόγου χρόνου αξιολόγηση της πληρότητας των σχετικών προτάσεων, που έχουν υποβληθεί στους Άξονες Προτεραιότητας των σχετικών Χρηματοδοτικών Προγραμμάτων και αφορούν την χρηματοδότηση της εκπόνησης Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας απαιτείται, σύμφωνα με τα ανωτέρω, η υποστήριξη του Πράσινου Ταμείου από ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτει σχετική εμπειρία και τεχνογνωσία

Αποφασίστηκε έτσι η σύναψη Προγραμματικής Σύμβασης με το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας υπό την ιδιότητά του ως αναγνωρισμένου Τεχνικού Συμβούλου της Κυβέρνησης, για την υποστήριξη του Πράσινου Ταμείου για την αξιολόγηση της πληρότητας των υποβληθεισών προτάσεων από τους Ο.Τ.Α. α’ βαθμού για τη χρηματοδότηση της εκπόνησης Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας, προκειμένου με ταχύτητα και επάρκεια να προχωρήσει η αξιολόγηση των φακέλων και οι σχετικές μελέτες.

Τί προβλέπει η συνεργασία ΤΕΕ – Πράσινου Ταμείου

Αντικείμενο της προγραμματικής σύμβασης μεταξύ Πράσινου Tαμείου και ΤΕΕ είναι η ανάθεση στο «ΤΕΕ» της υποστήριξης για τα ακόλουθα:

1. Τον έλεγχο των φακέλων τεκμηρίωσης 40 προτάσεων που έχουν υποβληθεί από Δήμους για την χρηματοδότηση μελετών ή υπηρεσιών Συμβούλων για την εκπόνηση σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας στο πλαίσιο των προαναφερθέντων Χρηματοδοτικών Προγραμμάτων
2. Την συμπλήρωση του πίνακα πληρότητας (όπως αναλυτικά περιγράφεται σε ένα απίθανης λεπτομέρειας ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι της σύμβασης) του κάθε υποβληθέντος φακέλου, αφού προηγουμένως έχουν συμπληρωθεί τα σχετικά δικαιολογητικά
3. Την αποστολή παρατηρήσεων προς τους δικαιούχους, οι οποίοι πρέπει μέσα σε προθεσμία που θα  έχει οριστεί σε συνεργασία με το Πράσινο Ταμείο να ανταποκριθούν σε τυχόν παρατηρήσεις-ελλείψεις και να αποστείλουν τα σχετικά δικαιολογητικά
4. Την παρακολούθηση της παραλαβής τυχόν πρόσθετων στοιχείων και η ενημέρωση του πίνακα πληρότητας εντός της προθεσμίας της ανωτέρω παραγράφου.
5. Σε περίπτωση που οι ταχθείσες προθεσμίες παρέλθουν άπρακτες, θα ενημερώνεται το «ΠΡΑΣΙΝΟ ΤΑΜΕΙΟ» στο οποίο θα παραδίδεται το τεκμηριωτικό υλικό της επικοινωνίας.

Το «ΠΡΑΣΙΝΟ ΤΑΜΕΙΟ»  αναλαμβάνει:

1. Να διευκολύνει με κάθε τρόπο το επιστημονικό προσωπικό που θα απασχοληθεί για την υλοποίηση του αντικειμένου της παρούσας σύμβασης στη συγκέντρωση των απαραίτητων στοιχείων και πληροφοριών.
2. Να παρέχει στο «ΤΕΕ» το υλικό που έχει ή θα παραλάβει για τα αντίστοιχα έργα ΣΒΑΚ, τις αναγκαίες πληροφορίες και μελέτες που έχει στη διάθεσή του και να συνεργάζεται μαζί του για την υλοποίηση του Έργου.

Το «ΤΕΕ» αναλαμβάνει:

1. Την συγκρότηση Επιστημονικής Ομάδας για την υλοποίηση του Έργου
2. Τον συντονισμό, την παρακολούθηση και την παραλαβή του έργου της Επιστημονικής Ομάδας
3. Την Τεκμηρίωση των ανωτέρω περιγραφόμενων ενεργειών 
4. Να επικοινωνεί εγγράφως με τους Δήμους και να τους ενημερώνει για τα ελλιπή δικαιολογητικά, τα οποία θα πρέπει να προσκομίσουν εντός της τασσόμενης προθεσμίας, προκειμένου να συμπληρωθεί το σύνολο των δικαιολογητικών
5. Να υποβάλει το τελικό ως προς την πληρότητα έντυπο στο «ΠΡΑΣΙΝΟ ΤΑΜΕΙΟ» που αφορά κάθε φάκελο ΣΒΑΚ. Σε περίπτωση μη συμπλήρωσης των απαιτούμενων δικαιολογητικών από τον οικείο Δήμο, παρά την αποστολή σχετικού εγγράφου ή εγγράφων, ο φάκελος θα παραλαμβάνεται από το Πράσινο Ταμείο κατά την λήξη της σύμβασης. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι το ΤΕΕ αναλαμβάνει, καταρχήν, να ολοκληρώσει τη σύνθετη αυτή διαδικασία μέσα σε μόλις 3 μήνες, όταν το Πράσινο Ταμείο δεν έχει καταφέρει ακόμη να το κάνει εδώ και τρία χρόνια  – σημειώνουμε ότι μέσα στο ίδιο τρίμηνο, και παρά τον κορωνοϊό, το ΤΕΕ έχει αναλάβει να ολοκληρώσει τις μελέτες για το πρότυπο Ειδικό Χωρικό Σχέδιο στο Μάτι Αττικής. Η δέσμευση που αναλαμβάνει το ΤΕΕ να φέρει εις πέρας αφορά 40 σχέδια ΟΤΑ σε πρώτη φάση, με σφιχτό χρονοδιάγραμμα 15-30 ημερών για κάθε φάση του έργου.

Πριν την υπογραφή οποιασδήποτε σύμβασης ελέγχονται:

• Βεβαίωση 1)περί αδυναμίας εκπόνησης επιχειρησιακού σχεδίου ΣΒΑΚ, αποκλειστικά με ίδιες δυνάμεις, 2) ότι το σύνολο των ανατεθειμένων  μελετών – υπηρεσιών συνιστούν ολοκληρωμένη μελέτη ΣΒΑΚ, 3) περί της εναρμόνισης του ΣΒΑΚ με τυχόν κατευθυντήρια πλαίσια προδιαγραφών (σύμφωνα με το ενδεικτικό υπόδειγμα)
• Απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Αποδοχής του ποσού από το Πράσινο Ταμείο
• Τεχνική Έκθεση αιτιολόγησης πιθανού επιμερισμού αναθέσεων των μελετών – υπηρεσιών

Σε έναν ανοιχτό διαγωνισμό:

• Απόφαση Οικονομικής Επιτροπής  για έγκριση πίστωσης και όρων δημοπράτησης της μελέτης ή των υπηρεσιών υποστήριξης για την σύνταξη του ΣΒΑΚ του οικείου Δήμου
• Πρωτογενές αίτημα, αναρτημένο στο ΚΗΜΔΗΣ και έγκριση αυτού
• Ανάρτηση της περίληψης της Διακήρυξης
• Ανάρτηση της Διακήρυξης στο ΚΗΜΔΗΣ και στη ΔΙΑΥΓΕΙΑ
• Δημοσίευση της Προκήρυξης του Διαγωνισμού, όπου απαιτείται
• Απόφαση της Αρχής Προδικαστικών Προσφυγών, εφόσον έχει υποβληθεί ένσταση κατά της Διακήρυξης
• Πρακτικά της  Επιτροπής Διαγωνισμού για έλεγχο των δικαιολογητικών, εξέταση των τεχνικών προσφορών, αξιολόγησής τους
• Απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής για την επικύρωση του Πρακτικού Διαγωνισμών για την αξιολόγηση των δικαιολογητικών και των τεχνικών προσφορών
• Αποφάσεις της Αρχής Προδικαστικών Προσφυγών,  επί τυχόν προσφυγών για το 1ο στάδιο της διαδικασίας
• Τεχνική και Οικονομική Προσφορά Αναδόχου
• Απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής για την έγκριση του Πρακτικού της Επιτροπής Διαγωνισμού  για την αποσφράγιση των οικονομικών προσφορών και την ανακήρυξη προσωρινού μειοδότη
• Απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής για την έγκριση του Πρακτικού της Επιτροπής Διαγωνισμού  για την αποσφράγιση των οικονομικών προσφορών και την ανακήρυξη προσωρινού μειοδότη
• Έγκριση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης για την απόφαση κατακύρωσης του αποτελέσματος του διαγωνισμού
• Αποφάσεις της Επιτροπής Προδικαστικών Προσφυγών επί τυχόν υποβληθεισών προσφυγών για τα επόμενα στάδια της διαδικασίας και πιστοποιητικό περί μη άσκησης ενδίκου βοηθήματος κατά σχετικής Απόφασης της Επιτροπής Προδικαστικών Προσφυγών
• Η υπογραφή της σύμβασης με τον ανάδοχο και η ανάρτησή της στο ΚΗΜΔΗΣ
• Η Πράξη του Ελεγκτικού Συνεδρίου για την υπογραφή της σύμβασης στις περιπτώσεις συμβάσεων οι οποίες υπόκεινται σε προσυμβατικό έλεγχο από Επίτροπο ή κλιμάκιο του Ελεγκτικού Συνεδρίου πριν την υπογραφή της σύμβασης

Για κάθε πληρωμή ελέγχονται:

• Ασφαλιστική ενημερότητα του Δήμου σε ισχύ για είσπραξη εκκαθαρισμένων απαιτήσεων από Δημόσιο, Ν.Π.Δ.Δ. κ.τ.λ.
• Ακριβές φωτοαντίγραφο τιμολογίου αναδόχου συνοδευόμενο από Βεβαίωση της Υπηρεσίας  ότι το πρωτότυπο τηρείται στο Δήμο
• Τιμολόγιο Επιδότησης (ΠΡΑΣΙΝΟ ΤΑΜΕΙΟ, ΝΠΔΔ, ΑΦΜ: 099338405, ΔΟΥ: Κηφισιάς, Δ/νση: Λ. Κηφισίας 241,  ΤΚ 14561 Κηφισιά). Το ποσό του τιμολογίου είναι το ποσό της πληρωμής (χωρίς να αναλύεται σε καθαρή αξία και ΦΠΑ).
• Νόμιμα εγκεκριμένο χρηματικό ένταλμα πληρωμής (ΧΕΠ) (από το Ελεγκτικό Συνέδριο)
• Πρωτόκολλο παραλαβής του αντίστοιχου παραδοτέου από τον οικείο Δήμο
• Τα αντίστοιχα παραδοτέα σε ηλεκτρονική μορφή
• Βεβαίωση Οικονομικής Υπηρεσίας, περί μη πληρωμής, εως του ποσού που χρηματοδοτείται από το ΠΤ (βάσει υποδείγματος για 1η ή επόμενη πληρωμή)

Για την αποπληρωμή στο τέλος (30% του ποσού σύμβασης):

• Ολοκληρωμένο ΣΒΑΚ (σύνολο μελετών, σχεδίων, κτλ)  σε ηλεκτρονική μορφή
• Πράξη χαρακτηρισμού του ΣΒΑΚ ως ολοκληρωμένου από την αρμόδια Υπηρεσία του Υπουργείου Υποδομών
• Σχετικές  γνωμοδοτήσεις των αρμόδιων υπηρεσιών που προβλέπονται στην παρ 9. του άρθρου 22 του Ν. 4599/2019
• Απόφαση έγκρισης του εκπονηθέντος ΣΒΑΚ από το οικείο Δημοτικό Συμβούλιο 

Όλα αυτά για κάθε ένα από τα 40, καταρχήν, ΣΒΑΚ αναλαμβάνει το ΤΕΕ να τα ελέγξει και να τα διεκπεραιώσει εκ μέρους του πράσινου Ταμείου μέσα σε 3 μήνες, προκειμένου να ξεκολλήσουν τα αντίστοιχα έργα που δεν έχουν προχωρήσει τα τελευταία 3 χρόνια.

Σημειώνουμε, προς άρση παρεξηγήσεων, ότι δεν έχουν όλοι οι δήμοι υποβάλλει πρόταση στο Πράσινο Ταμείο για χρηματοδότηση, παρότι είναι υποχρέωση να υπάρξουν ΣΒΑΚ σε όλους τους Δήμους. Ωστόσο η Πολιτεία έχει φροντίσει να υπάρχει και άλλη ροή χρηματοδότησης για κάποια από τα ΣΒΑΚ μέσω των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων σε κάποιες περιπτώσεις. Πάντως αυτή τη στιγμή διαθέσιμη συνολικά και έγκυρη δημόσια πληροφορία για το ποιοι δήμοι έχουν ξεκινήσει και ποιοι έχουν ολοκληρώσει ΣΒΑΚ δεν υπάρχει…

Τί είναι τα ΣΒΑΚ

Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) είναι το στρατηγικό σχέδιο που καταρτίζεται με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αστικές περιοχές και τα περίχωρά τους και την ικανοποίηση των αναγκών για την κινητικότητα των ανθρώπων και τη μεταφορά αγαθών στις περιοχές αυτές. Το ΣΒΑΚ στηρίζεται στις υφιστάμενες πρακτικές πολεοδομικού και κυκλοφοριακού σχεδιασμού, στα εγκεκριμένα πολεοδομικά σχέδια όλων των βαθμίδων (Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια, Τοπικά Χωρικά Σχέδια, ΓΠΣ/ΤΧΣ) και Πολεοδομικές Μελέτες Επέκτασης Αναθεώρησης ή Τοπικά Σχέδια Εφαρμογής (ΠΜΕΑ/ΤΣΕ), καθώς και όλες τις στρατηγικές μελέτες που συσχετίζονται με αυτά (Επιχειρησιακό Σχέδιο Ο.Τ.Α., ΣΒΑΑ, ΣΟΑΠ, ΟΧΕ, ΣΔΑΕ, Τοπικά Σχέδια Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή, ΣΔΑΕΚ, ΣΔΑ, Αναπτυξιακές μελέτες) και ενσωματώνει επιμέρους τομεακές πολιτικές, αναπτύσσει και προωθεί συμμετοχικές διαδικασίες για την επιλογή των μέτρων παρέμβασης και περιλαμβάνει μεθόδους παρακολούθησης και αξιολόγησής τους.

Το ΣΒΑΚ σχεδιάζεται και καταρτίζεται με ορίζοντα δεκαετίας στο πλαίσιο σχεδιασμού και ανάπτυξης της βιωσιμότητας του αστικού χώρου, με κριτήρια κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά και καλύπτει όλους τους τρόπους και τα μέσα μεταφοράς στην περιοχή παρέμβασης, ώστε η κινητικότητα των πολιτών και οι αστικές μεταφορές να καθίστανται λειτουργικές και βιώσιμες για το σύνολο των χρηστών.

Κατά την κατάρτιση του ΣΒΑΚ εξετάζονται, ιδίως, θέματα που αφορούν δημόσιες μεταφορές, μη μηχανοκίνητα μέσα (πεζή μετακίνηση, ποδήλατο), συνδυασμένες μεταφορές, οδική ασφάλεια, διαχείριση κυκλοφορίας και στάθμευσης, αστική εφοδιαστική αλυσίδα, διαχείριση κινητικότητας και ευφυή συστήματα μεταφορών, κίνητρα και αντικίνητρα για τους πολίτες, πρόσβαση στις θαλάσσιες και εναέριες μεταφορές, προώθηση της ηλεκτροκίνησης, βιοκλιματικό σχεδιασμό του δημόσιου χώρου, και δίνεται έμφαση στη διεύρυνση των δικτύων ήπιας κυκλοφορίας σε συνδυασμό με την αντίστοιχη διεύρυνση των δικτύων των ελεύθερων, κοινόχρηστων – κοινωφελών, αστικών χώρων, συνδυάζοντας την πεζή κινητικότητα με δίκτυα πράσινων υποδομών, των δικτύων νερού (ρέματα, ποτάμια, παράκτιες ζώνες) και διαδρομών και την ολοκληρωμένη διαχείριση του δημόσιου χώρου. Στο ΣΒΑΚ συνεκτιμώνται στρατηγικά κείμενα και εθνικές πολιτικές που αφορούν, ιδίως, την ανάπτυξη των μεταφορών, την προώθηση της βιώσιμης κινητικότητας, την οδική ασφάλεια και την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης, τις στρατηγικές και κατευθύνσεις του ολοκληρωμένου χωρικού σχεδιασμού και αστικής αναζωογόνησης, καθώς και της συνεργατικής και κυκλικής οικονομίας για τα θέματα μεταφορών

Όπως Σημειώνει η Μονάδα Βιώσιμης Κινητικότητας του ΕΜΠ στην ειδική ιστοσελίδα της, για τους στόχους των ΣΒΑΚ, η σχετική με τα ΣΒΑΚ Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (17.12.13) θέτει ξεκάθαρα έναν νέο στόχο: «Πρέπει να τελειώνουμε με τους αποσπασματικούς και κοντόφθαλμους σχεδιασμούς … κάθε πόλη, μικρή ή μεγάλη, να αποκτήσει μια στρατηγική ουσιαστικής στροφής προς καθαρότερους και πιο βιώσιμους τρόπους μετακίνησης, όπως το περπάτημα, το ποδήλατο, η δημόσια συγκοινωνία, και προς νέα μοντέλα χρήσης και ιδιοκτησίας αυτοκινήτου». Πρόκειται για ένα στόχο «για τον άνθρωπο και τις τοπικές κοινωνίες». Δίνει έμφαση «… στην συμμετοχή στον σχεδιασμό όλων των κατοίκων καθώς και στην αλλαγή της συμπεριφοράς και των επιλογών τους ως προς την κινητικότητα».  

Αμφιβολίες, ερωτηματικά αλλά και όραμα για τα ΣΒΑΚ

Σε παρέμβαση του Προέδρου της ΚΕΔΕ, Δημήτρη Παπαστεργίου σε πρόσφατη ημερίδα του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών για τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ), ο Δήμαρχος Τρικκαίων – που αποτελεί παράδειγμα έξυπνης πόλης για τη χώρα μας – τόνιζε ότι:

«Οι πόλεις μας αλλάζουν, όπως αλλάζουν και οι ανάγκες μας. Καλούμαστε να σχεδιάσουμε τις πόλεις μας για τα επόμενα χρόνια. Τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) είναι μία από τις πιο σημαντικές και οραματικές πλευρές της αυτοδιοίκησης.

Αλλά χρειάζονται πρωτοβουλίες και τόλμη. Πρέπει άμεσα να δράσουμε ώστε οι πολίτες να νιώσουν τις αλλαγές το συντομότερο δυνατόν!

Υπάρχουν όμως εμπόδια όπως:

• Ο εξαντλητικά αργός νόμος για τις δημόσιες συμβάσεις και προμήθειες, ο γνωστός «4412».
• Οι πολλαπλοί έλεγχοι αποφάσεων και μελετών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης από Αποκεντρωμένες διοικήσεις και φορείς που αντικειμενικά δεν μπορούν να κάνουν αυτό που πρέπει να γίνεται αφού δεν έχουν τα κατάλληλα εργαλεία. Είναι άλλο πράγμα ο έλεγχος και εντελώς διαφορετικό η κωλυσιεργία. Έτσι αντί να λύνονται, δημιουργούνται προβλήματα εκεί που δεν υπάρχουν.
• Υποστελέχωση πολλών Δήμων της χώρας.

Ελπίζουμε για όλα τα παραπάνω, σύντομα, να υπάρξουν θετικές εξελίξεις με έναν τρόπο: Με την απλούστευση των διαδικασιών δημοπράτησης και την επιτάχυνση τους, με την κατάργηση περιττών ελέγχων και με την δημιουργία μιας δομής υποστήριξης των Δήμων σε τεχνικό επίπεδο μέσω της ΕΕΤΑΑ (Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης).»

Λίγους μήνες νωρίτερα, ο τότε Πρόεδρος του ΤΕΕ-ΤΚΜ (και σήμερα αντιπεριφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας) Πάρις Μπίλιας τόνιζε σε ειδική επιστημονική εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη ότι “Στραβά ξεκινήσαμε με τα ΣΒΑΚ”… Σημείωνε μάλιστα ότι ενώ τα σχέδια αυτά πρέπει να παραπέμπουν σε ολοκληρωμένες και αξιόπιστες μελέτες, ωστόσο «άσχετοι άνθρωποι, που δεν είναι ούτε συγκοινωνιολόγοι, ούτε μηχανικοί επιχειρούν να τα υλοποιήσουν. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τις προδιαγραφές και να βάλουμε κανόνες». Μεταξύ άλλων, ο ίδιος υπογράμμισε την ανάγκη να συνδεθεί η υλοποίηση των ΣΒΑΚ με επαρκή χρηματοδότηση που θα είναι εξασφαλισμένη και έθεσε τον εξής προβληματισμό του: «Τα ΣΒΑΚ είναι για όλες τις περιοχές; Για όλη την Ελλάδα;» και έθεσε τη δική του άποψη  λέγοντας ότι «δεν χρειάζονται ΣΒΑΚ περιοχές κάτω των 5.000 κατοίκων».

Σε άλλη εκδήλωση του ΤΕΕ, σε συνεργασία με το ΕΜΠ και τη EURACTIV για την περιφερειακή πολιτική και τη βιώσιμη κινητικότητα, ο Θύμιος Μπακογιάννης, πολεοδόμος – χωροτάκτης και επίκουρος καθηγητής του ΕΜΠ, που τυγχάνει σήμερα να έχει και τη σχετική αρμοδιότητα ως Γενικός Γραμματέας Αστικού Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού, σημείωνε την πραγματικότητα που βιώνουν οι περισσότερες επαρχιακές πόλεις της χώρας με την έλλειψη κουλτούρας χρήσης βαδίσματος και ποδηλάτου αλλά και την έλλειψη αποτελεσματικής δημόσιας συγκοινωνίας. Τόνιζε επίσης την «αντιπαλότητα» μεταξύ των μέσων βιώσιμης μετακίνησης που ανταγωνίζονται για την κατάληψη του οδοστρώματος (πεζοδρόμια – ποδηλατόδρομοι – λωρίδες αποκλειστικής κυκλοφορίας λεωφορείων κλπ) σε ούτως ή άλλως συγκεκριμένες και πολλές φορές στενές οδούς.  Αναφέρθηκε επίσης με παραδείγματα στις γραφειοκρατικές διαδικασίες που ακολουθεί η χώρα μας για διαφόρου είδους παρεμβάσεις, από τη δημιουργία μίας διάβασης ως ενός κυκλικού κόμβου (που μπορεί να χρειαστούν ακόμη και έναν χρόνο για να εγκριθούν), την λανθασμένη εφαρμογή στη χώρα μας κοινοτικών οδηγιών για προδιαγραφές σχεδιασμού στις πόλεις, τα προβλήματα που δημιουργούνται με τους χαρακτηρισμούς και αποχαρακτηρισμούς δρόμων (το παράδειγμα αποχαρακτηρισμού μιας «Εθνικής Οδού» στο κέντρο μιας επαρχιακής πόλης και του χαρακτηρισμού ανάλογα ενός περιφερειακού δρόμου της ίδιας πόλης ως νέας εθνικής οδού, ήταν χαρακτηριστικό) αλλά και τις προκλήσεις και αγκυλώσεις που δημιούργησε ο συνδυασμός του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου για μελέτες και έργα με την εφαρμογή του νέου νόμου για τις δημόσιες συμβάσεις. 

Ο Πρόεδρος του ΤΕΕ Γιώργος Στασινός στην ίδια εκδήλωση τόνιζε ότι «Τα ΣΒΑΚ αποτελούν στρατηγικό και επιχειρησιακό σχέδιο με ολιστική προσέγγιση, που έχει στόχο να καλύψει τις ανάγκες κινητικότητας των ανθρώπων σήμερα και στο μέλλον για μία καλύτερη ποιότητα ζωής στις πόλεις και τα περίχωρα τους», επισημαίνοντας  ότι «η κλιματική αλλαγή και οι προκλήσεις που αυτή δημιουργεί έχουν αλλάξει το μοντέλο ανάπτυξης που επιθυμούμε για τις πόλεις μας», όπως επίσης ότι «αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο σε χώρες με δημοσιονομικά προβλήματα όπως η δική μας, που εκτός των επιστημονικών προκλήσεων αντιμετωπίζουν και σχετικές πολιτικές προκλήσεις». «Η ανταπόκριση σε αυτές τις νέες προκλήσεις  προϋποθέτει αλλαγή νοοτροπίας σε όλα τα επίπεδα πρώτα από όλα του πολίτη, όσον αφορά τις συνήθειες και τις προτιμήσεις του, της αυτοδιοίκησης, της πολιτικής ηγεσίας, σε κάθε φορέα σχεδιασμού αλλά και σε κάθε επίπεδο λήψης απόφασης» σημείωσε ο Πρόεδρος του ΤΕΕ, υπογραμμίζοντας ότι για την επιτυχία της δημιουργίας ΣΒΑΚ στη χώρα μας τα σημεία-κλειδιά για την επιτυχία του εγχειρήματος είναι η διεπιστημονικότητα, ο διάλογος, η σύνθεση και η κοινή λογική.

Ο καθηγητής Θάνος Βλαστός, της Μονάδας Βιώσιμης Κινητικότητας του ΕΜΠ, σημειώνει για τα ΣΒΑΚ ότι: «Πρόκειται για ένα στόχο που φέρνει τα πάνω κάτω: λιγότερα αυτοκίνητα στις πόλεις. Όσα θα κυκλοφορούν θα χρησιμοποιούνται συλλογικά ή ακόμη και θα ανήκουν σε περισσότερους από έναν ιδιοκτήτες (car sharing, car pooling κ.λπ.). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μας λέει ότι η ευρωπαϊκή πόλη δεν είναι δεδομένη. Στο χέρι μας είναι να την αλλάξουμε για να κερδίσουμε χώρο και να μειώσουμε το κόστος των μετακινήσεων. Να μοιραστούμε το δρόμο πιο ισόρροπα, πιο δίκαια, γιατί όλοι έχουν δικαίωμα στο δρόμο, όλοι πρέπει να είναι παρόντες, είναι ζήτημα απλής λογικής, αφού με τις σημερινές επιλογές απλά δεν χωράμε.

Το υπέρτατο ζητούμενο για τις πόλεις μας έχει να κάνει με την κοινωνική, δημοκρατική και ηθική τους ταυτότητα. Ή θα λειτουργήσουν ως πραγματικά κοινωνικά τοπία, τοπία που προάγουν την αστικότητα, την ανθρώπινη εμπειρία και την βίωση της πόλης με όλες τις αισθήσεις, τοπία συνάντησης και συνεργασίας, ή οι κάτοικοί τους θα καταλήξουν να συμπεριφέρονται ως περαστικοί, αδιάφοροι και εκτοπισμένοι, επιθετικοί. Η πόλη θα πρέπει να είναι τρόπος ζωής, συλλογικός και στον αντίποδα της μοναχικής στάσης του ερημίτη, στάσης όλων αυτών που είναι αποκλεισμένοι στα διαμερίσματα. Πόλη που ενσωματώνει είναι πόλη με γειτονιές που αλληλοσυνδέονται, με αστικά τοπία ανοικτά και πορώδη για την ώσμωση και απορρόφηση των διαφορών στα εισοδήματα, στην κουλτούρα, στις θεωρήσεις, πόλη που συνδέει.

​Ο όρος βιώσιμη κινητικότητα περιγράφει ενεργητικές επιλογές που προάγουν το κορμί και τις αισθήσεις. Προϋποθέσεις της είναι η απόλαυση, η ικανοποίηση και η ευχαρίστηση του μετακινούμενου χάρις σε όσα συλλαμβάνουν οι κεραίες του από το περιβάλλον, από τους ανθρώπους που συναντά και από όσες ποιότητες θα πρέπει να χαρακτηρίζουν την ίδια την μετακίνηση.

Η βιώσιμη κινητικότητα είναι ένα ταξίδι στις λεπτομέρειες της πόλης.»