Internet–Κορωνοϊός: η τηλεκπαίδευση, οι επιλογές των Υπουργείων και η ουδετερότητα του διαδικτύου

Ένα από τα παρεπόμενα της κρίσης του κορωνοϊού είναι η αυξημένη κίνηση στο διαδίκτυο και ο φόρτος στα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα, αλλά μερικές φορές οι επιλογές που γίνονται για να υπηρετηθούν οι αυξημένες ανάγκες, μάλλον παραξενεύουν…

Χθες, το Υπουργείο Παιδείας, σε συνεργασία με το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης ανακοίνωσαν πρόσβαση χωρίς χρέωση από κινητά δίκτυα (zerorating) σε ψηφιακές πλατφόρμες για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. 

Η πρωτοβουλία αυτή δίνει λύση σε ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν κάποια σπίτια με παιδιά που δεν έχουν πρόσβαση σε ενσύρματο δίκτυο αλλά δημιουργεί ερωτηματικά για το μέλλον.

Εξηγούμαστε…

Το πρόβλημα

Πράγματι, υπάρχουν δεκάδες, ίσως πολλές εκατοντάδες, περιπτώσεις που δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν μέσω ενσύρματης σύνδεσης με το internet και χρησιμοποιούν τις συνδέσεις 4G της κινητής τηλεφωνίας, κυρίως μέσα από tablet ή διαμοιρασμό WiFi. Υπάρχουν επίσης πολλές χιλιάδες περιπτώσεις που η ταχύτητα – ποιότητα της σύνδεσης με χαλκό είναι κακή – μη ανεκτή για τέτοιες χρήσεις.  Άλλωστε οι εταιρείες κινητής πρόσφεραν και πακέτα σε σπίτια χωρίς ενσύρματη σύνδεση με WiFi στο σπίτι μέσα από ρούτερ που έφερε sim. Το πρόβλημα υφίσταται σε εκείνες τις περιπτώσεις που οι συνδέσεις που χρησιμοποιούνται γίνονται με ογκοχρέωση (καθώς στην πραγματικότητα καλούνται να πληρώσουν οι καταναλωτές για την τηλεκπαίδευση του δημόσιου σχολείου) που ανεβάζει πολύ τις τιμές αλλά και στις περιπτώσεις που υπάρχει σχετικά μικρό όριο ορθής χρήσης, που εξαντλείται γρήγορα σε χρήση βίντεο κλπ που περιλαμβάνουν τηλεκαίδευση – τηλεδιάσκεψη κλπ, σε συμβόλαια κινητής, καρτοσυμβόλαια και κάρτες.

Για αυτές τις περιπτώσεις έπρεπε να βρεθεί μια λύση και οι ιθύνοντες των Υπουργείων επέλεξαν μια από τις εύκολες – σχετικά – σε τεχνικό επίπεδο, που μπορούν και οι εταιρείες να «πουλήσουν» ως εταιρική κοινωνική ευθύνη ή να προβάλλουν ως δωρεά. ¨όπως ανακοινώθηκε, η πρόσβαση σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες – ιστοτόπους θα γίνεται με zerorating, δηλαδή χωρίς να υπολογίζεται η κίνηση προς και από αυτές στην κατανάλωση που χρεώνεται.

Βέβαια τα σχολεία έχουν κλείσει εδώ και έναν μήνα περίπου, οπότε όσους καλύπτει αυτό το μέτρο έχουν μείνει χωρίς τηλεκπαίδευση αντίστοιχο διάστημα – αλλά ας το αφήσουμε αυτό… Κάλλιο αργά, παρά ποτέ, όπως λέει ο λαός…

Το πρόβλημα δημιουργείται με την επιλογή κάποιων από τις ιστοσελίδες, υπηρεσίες και εφαρμογές που επιλέχθηκαν – από το κράτος… Και ίσως ακόμη πιο σημαντικό ζήτημα να είναι το ευρύτερο θέμα της ελεύθερης πρόσβασης – η το «ουδέτερο και ανοιχτό διαδίκτυο» όπως λέγεται…

Στη λίστα ιστοσελίδων που ανακοινώθηκε περιλαμβάνονται κυρίως ιστότοποι του «σχολικού δικτύου», δηλαδή του domain sch.gr και της κατάληξης edu.gr που εξυπηρετεί εκπαιδευτικούς κυρίως φορείς. Παρά όμως την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που άφησαν τα υπουργεία να δημιουργείται μετά την ανακοίνωση, δεν περιλαμβάνονται μόνο σχολικές σελίδες ούτε μόνο σελίδες δημοσίων φορέων στη λίστα αυτή. Επομένως το Υπουργείο Παιδείας καλείται να αιτιολογήσει πώς αποφάσισε ποιοι θα συμπεριληφθούν και ποιοι θα αποκλειστούν. 

Ίσως η απάντηση να είναι εύκολη με εκπαιδευτικά κριτήρια (αυτά έχει το Υπουργείο Παιδείας…) αλλά με τεχνικά και πολιτικά κριτήρια η απάντηση δυσκολεύει.

Τα ερωτήματα και τα ερωτηματικά

Δεν θα μπούμε σε ερωτήσεις για τα εκπαιδευτικά sites, το Υπουργείο Παιδείας, οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές γνωρίζουν τι χρησιμοποιούν και τι πρέπει να ενταχθεί σε ένα τέτοιο πακέτο. Όμως μια εξήγηση περί των κριτηρίων για τους ιδιωτικούς εκπαιδευτικούς φορείς που εντάχθηκαν έναντι άλλων που δεν εντάχθηκαν θα είχε ένα ενδιαφέρον….

Αυτό όμως που μας κίνησε ιδιαίτερα την περιέργεια και αποφασίσαμε να το ψάξουμε περαιτέρω είναι ότι στην αρχική ανακοίνωση περιλαμβάνεται και μια εφαρμογή τηλεδιασκέψεων, to webex της CISCO, που χρησιμοποιείται και για τηλεκπαίδευση. Εκεί άρχισαν τα πολλά ερωτήματα:

• Γιατί μόνο αυτή η εφαρμογή και όχι άλλες;
• Γιατί το Cisco Webex και όχι το Zoom, το Microsfoft Teams ή άλλα, (από facebook, google κλπ)

Και το κυριότερο: από όσα προσπαθήσαμε να βρούμε, είναι η πρώτη φορά που το κράτος επίσημα, σε ανακοίνωσή του, προωθεί την ελεύθερη χωρίς χρέωση χρήση από παρόχους τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών

Για παράδειγμα, ένας χρήστης στο σπίτι του χρησιμοποιεί το πρωί για το σχολείο του από το tablet του την εφαρμογή της Cisco Webex για τηλεκπαίδευση στην τάξη του. Λίγο αργότερα, για άλλη χρήση (πχ μια εργασία) η ομάδα της τάξης πρέπει να χρησιμοποιήσει ένα άλλο εργαλείο (πχ Microsoft Teams). Ή κάποια άλλη εφαρμογή (px Zoom) σε μια άλλη εκπαιδευτική διαδικασία. Στην πρώτη περίπτωση, δεν χρεώνονται στον λογαριασμό του data, αν στο πακέτο του έχει περιορισμό. Στη δεύτερη περίπτωση όμως χρεώνονται.

Αυτό, σε απλά λόγια, σημαίνει ότι γίνεται διάκριση. Ο τηλεπικοινωνιακός πάροχος «χρεώνει» διαφορετικά την πρόσβαση σε μια εφαρμογή από μια άλλη. Αυτό σημαίνει ότι παραβιάζονται οι βασικές αρχές της ουδετερότητας του διαδικτύου.

Η ουδετερότητα του διαδικτύου

Σύμφωνα με την ΕΕΕΤ, που είναι η αρμόδια ρυθμιστική αρχή, η Δικτυακή Ουδετερότητα αναφέρεται στην ίση μεταχείριση περιεχομένου, εφαρμογών και υπηρεσιών από τους παρόχους υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο.

Το economix.gr ζήτησε από το αρμόδιο για τις τηλεπικοινωνίες Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης τις απόψεις του πάνω στο ζήτημα αλλά εκπρόσωποί του δεν θέλησαν να κάνουν κανένα σχόλιο.

Ωστόσο κυβερνητικοί παράγοντες σχολίαζαν σε άλλες συζητήσεις ότι υπήρχε ένα υπαρκτό πρόβλημα που έπρεπε να λυθεί και λύθηκε και πως το ζήτημα δεν έχει σχέση με την ουδετερότητα του διαδικτύου.

Παρά τους ισχυρισμούς αυτούς, όμως, η νομοθεσία είναι ξεκάθαρη – και είναι ευρωπαϊκός κανονισμός, όχι εθνική νομοθεσία…

Προκαλεί εντύπωση ότι παρά το γεγονός πως η Ελληνική κυβέρνηση ζήτησε από την Κομισιόν – τόσο ως κράτος μέλος όσο και ως μέλος του Συμβουλίου – την προσωρινή αναστολή κανόνων, ή την εφαρμογή ειδικών διαδικασιών και η Κομισιόν ανταποκρίθηκε (πχ ρήτρα ευελιξίας στα χρηματοδοτικά – χρηματοοικονομικά, ειδικής ανάγκης στις δημόσιες προμήθειες κλπ) δεν ζήτησε κάτι αντίστοιχο σε πολιτικό επίπεδο για τον κανονισμό 2015/2120 που φέρει τίτλο «για τη θέσπιση μέτρων σχετικά με την πρόσβαση στο ανοικτό διαδίκτυο και τα τέλη λιανικής για τις ρυθμιζόμενες ενδοενωσιακές επικοινωνίες και για την τροποποίηση της οδηγίας 2002/22/ΕΚ και του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 531/2012»

Ούτε φυσικά μερίμνησε κανείς, σε Ελλάδα ή Ευρώπη, να υπάρχει αντίστοιχη πρόσβαση χωρίς χρέωση τουλάχιστον στις ιστοσελίδες του ΕΟΔΥ και της ΓΓΠΠ. Αν ένας χρήστης φτάσει το όριο ορθής χρήσης που του επιβάλλουν οι εταιρείες, δεν θα μπορέσει ποτέ να φορτώσει τις ιστοσελίδες αυτές. Ούτε φυσικά το forma.gov.gr…. Ωστόσο στις συνδέσεις κινητής τηλεφωνίας (όχι δεδομένων) η πρόσβαση στο 112 από το τηλέφωνο κάθε χρήστη γίνεται χωρίς χρέωση – βάσει και πάλι κοινοτικής οδηγίας…

Ο ευρωπαϊκός κανονισμός 2015/2120

Ο κανονισμός είναι σαφής:

Στο άρθρο 3 με τίτλο «Διασφάλιση πρόσβασης στο ανοικτό διαδίκτυο» τονίζεται ότι (η υπογράμμιση από εμάς, για την περίπτωσή μας…):

1. Μέσω της υπηρεσίας πρόσβασης στο διαδίκτυο που διαθέτουν, οι τελικοί χρήστες έχουν το δικαίωμα να έχουν πρόσβαση και να διανέμουν πληροφορίες και περιεχόμενο, να χρησιμοποιούν και να παρέχουν εφαρμογές και υπηρεσίες και να χρησιμοποιούν τερματικό εξοπλισμό της επιλογής τους, ανεξαρτήτως του τόπου του τελικού χρήστη ή του παρόχου ή του τόπου, της προέλευσης ή του προορισμού της πληροφορίας, του περιεχομένου, της εφαρμογής ή της υπηρεσίας.
2. Οι συμφωνίες μεταξύ των παρόχων υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο και των τελικών χρηστών σχετικά με τις εμπορικές και τεχνικές προϋποθέσεις και τα χαρακτηριστικά των υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο, όπως η τιμή, ο όγκος των δεδομένων ή η ταχύτητα, καθώς και οποιεσδήποτε εμπορικές πρακτικές των παρόχων υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο, δεν περιορίζουν την άσκηση των δικαιωμάτων των τελικών χρηστών όπως προσδιορίζονται στην παράγραφο 1.
3. Οι πάροχοι υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο, όταν παρέχουν υπηρεσίες πρόσβασης στο διαδίκτυο, αντιμετωπίζουν ισότιμα κάθε κίνηση, χωρίς αποκλεισμούς, περιορισμούς ή παρεμβάσεις και ανεξαρτήτως του αποστολέα και του παραλήπτη, του περιεχομένου στο οποίο έχει γίνει πρόσβαση ή του διανεμηθέντος περιεχομένου, των χρησιμοποιούμενων ή παρεχόμενων εφαρμογών ή υπηρεσιών ή του χρησιμοποιούμενου τερματικού εξοπλισμού.

Το πρώτο εδάφιο δεν εμποδίζει τους παρόχους υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο από το να εφαρμόζουν εύλογα μέτρα διαχείρισης της κίνησης. Για να θεωρηθούν εύλογα, τα μέτρα αυτά πρέπει να είναι διαφανή και αναλογικά, να μην εισάγουν διακρίσεις και να μη βασίζονται σε εμπορικά κριτήρια, αλλά σε αντικειμενικά διαφορετικές απαιτήσεις τεχνικής ποιότητας των υπηρεσιών για συγκεκριμένες κατηγορίες κίνησης. Τα εν λόγω μέτρα δεν παρακολουθούν το συγκεκριμένο περιεχόμενο και δεν διατηρούνται πέραν του απαιτουμένου.

Για να αντιληφθείτε τι σημαίνουν αυτά, τα εύλογα μέτρα που εισάγονται ως εξαίρεση είναι η λεγόμενη πολιτική ορθής χρήσης. Για να είναι όμως σύνομη αυτή, πρέπει και αυτή να μην έχει εξαιρέσεις. Η πρόταση του κράτους προς τις εταιρείες να υπάρξουν θετικές διακρίσεις υπέρ των σχολικών ιστοσελίδων ή συγκεκριμένης υπηρεσίας τηλεδιασκέψεων συνιστά διάκριση, έστω θετική – αλλά ο κανονισμός δεν κάνει διαχωρισμό ανάμεσα σε θετικές και αρνητικές διακρίσεις… Και φυσικά η πρόβαση χωρίς χρέωση σε συγκεκριμένες εφαρμογές ή ιστοσελίδες στις οποίες υπάρχει μάλιστα ανταγωνισμός συνιστά εμπορικό κριτήριο…. 

Οι διακρίσεις και οι «διακρίσεις»

Το ανησυχητικό της υπόθεσης είναι ότι το κράτος ζητά από τους παρόχους του τηλεπικοινωνιακού δικτύου να επιτρέψουν χωρίς καμία χρέωση την πρόσβαση σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες. Αυτό συνιστά διάκριση για τις άλλες αντίστοιχες ιστοσελίδες. Και αν η ανάγκη που υπάρχει τώρα ξεπεραστεί, τί μας διασφαλίζει ότι δεν θα ζητήσει αύριο το κράτος ή δεν θα αποφασίσει ο οποιοσδήποτε μόνος του (άλλωστε και τώρα δεν υπάρχει διοικητική επιβολή στης εταιρείες, απλά ανταποκρίθηκαν σε κάλεσμα…) ότι υπάρχει μια άλλη ανάγκη; Ανάγκη προστασίας από ψευδείς ειδήσεις, για παράδειγμα (ήδη συζητείται σε διάφορα fora), οπότε θα υπάρχουν καλές και κακές ενημερωτικές ιστοσελίδες όπως τις κρίνει το κράτος ή κάποιος ισχυρός και επιβάλει ο ίδιος ο πάροχος της υποδομής. Σας θυμίζει κάτι; Ή να επιλεχθεί ένα κοινωνικό δίκτυο σε σχέση με κάποιο άλλο (όπως έχουν κάνει πολλές φορές ανελεύθερα καθεστώτα με το facebook, το twitter κλπ). Σας θυμίζει και αυτό κάτι; Αυτός είναι ο λόγος που δεκάδες οργανώσεις, χιλιάδες χρήστες, φορείς και εταιρείες έχουν δώσει αγώνα για παραπάνω από μια δεκαετία ήδη (καθώς η προσπάθεια ελέγχου του διαδικτύου έχει ξεκιν΄σηει από καιρό…) για ένα πραγματικά ουδέτερο διαδίκτυο.

Ίσως όμως το χειρότερο να μην είναι η απαγόρευση – διότι αυτή δύσκολα θα περάσει σε μια δημοκρατική κοινωνία όπως η δική μας – αλλά η θετική διάκριση, με εκπτώσεις – άνευ χρέωσης, ογκοχρέωσης κλπ επιχειρήματα προώθηση συγκεκριμένου περιεχομένου. Τι θα έλεγαν, για παράδειγμα, οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας που έχουν επενδύσει σε τηλεοπτικό περιεχόμενο μέσα από δικ΄ς τους συνδρομητικές υπηρεσίες αν το κράτος τους ζητούσε να παρέχουν ελεύθερη πρόσβαση χωρίς ογκοχρέωση σε όλους τους αδειοδοτημένους τηλεοπτικούς σταθμούς (που κάνουν χρήση δημόσιου πόρου) λόγω κρίσης και ανάγκης ενημέρωσης; Δεν θα αντιδρούσαν που το δικό τους περιεχόμενο θα παρέχεται με μέτρηση του όγκου – και ίσως αντίστοιχη χρέωση – ενώ των ανταγωνιστών τους χωρίς;

Και ποιος μας διασφαλίζει ότι δεν θα γίνει αυτό με άλλους δικτυακούς τόπους που αρέσουν ή δεν αρέσουν; Που έχουν άδεια ή «άδεια» – το νόημα της άδειας στο διαδίκτυο δεν υφίσταται ως γνωστόν… και πολλά συναφή ερωτήματα συνεχίζονται….