Ένας Έλληνας επιστήμονας της διασποράς, ο Ευάγγελος Πουρνάρας, μεταδιδακτορικός ερευνητής πληροφορικής στον τομέα Υπολογιστικής Κοινωνικής Επιστήμης του Ελβετικού Ομοσπονδιακού Ινστιτούτου Τεχνολογίας (ΕΤΗ) της Ζυρίχης και από τον Οκτώβριο αναπληρωτής καθηγητής στο βρετανικό Πανεπιστήμιο του Λιντς, διακρίθηκε σε ένα νέο διεθνή διαγωνισμό με αντικείμενο το πώς μπορεί να βελτιωθεί ψηφιακά η δημοκρατία. Κατέκτησε ένα από τα δύο ατομικά βραβεία «Augmented Democracy Prize», που συνοδεύονται από το ποσό των 1.000 ευρώ (δόθηκαν επίσης δύο ομαδικά βραβεία των 4.000 ευρώ).
Ο διαγωνισμός είναι προσωπική ιδέα του 40χρονου χιλιανής καταγωγής επιστήμονα Cesar Hidalgo, αναπληρωτή καθηγητή και διευθυντή της ομάδας Συλλογικής Μάθησης του Εργαστηρίου Μέσων Επικοινωνίας (Media Lab) του Πανεπιστημίου ΜΙΤ των ΗΠΑ, ειδικού στην πολυπλοκότητα των οικονομικών και άλλων συστημάτων, ο οποίος από το 2018 έχει θέσει ως στόχο να δημιουργηθεί ένα σύστημα «Επαυξημένης Δημοκρατίας». Στο πλαίσιο αυτό, κάλεσε κάθε ενδιαφερόμενο να συμβάλει με τις προτάσεις του στο σχετικό διαγωνισμό. Η κεντρική ιδέα είναι να έχει κάθε πολίτης τον ψηφιακό του «δίδυμο» ή «άβαταρ» με τεχνητή νοημοσύνη, ο οποίος θα επεκτείνει την ικανότητα των ανθρώπων να συμμετέχουν άμεσα -με την ψηφιακή αναπαράσταση τους και όχι με το φυσικό σώμα τους- σε όσο γίνεται περισσότερες δημοκρατικές αποφάσεις.
Με άλλα λόγια, χάρη στην τεχνολογία της έξυπνης/εικονικής/επαυξημένης πραγματικότητας, να επεκταθεί ο «χώρος» της δημοκρατίας. Στο πλαίσιο αυτό, θα μπορούσαν να γίνουν διάφορα πειράματα και να δημιουργηθούν ανεπίσημα συστήματα «επαυξημένης δημοκρατίας», ώστε να διαφανούν στην πράξη πλέον οι δυνατότητες αλλά και τα όρια μιας τέτοιας τεχνολογίας.
Ο Ε. Πουρνάρας διακρίθηκε χάρη στην εργασία που υπέβαλε στο διαγωνισμό («Proof of Witness Presence: Blockchain consensus for Augmented Democracy in Smart Cities»), με την οποία προτείνει την αξιοποίηση της τεχνολογίας blockchain σε μια «έξυπνη» πόλη, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι διαδικασίες «επαυξημένης» δημοκρατίας θα είναι αξιόπιστες και υπεύθυνες.
Ψηφιακή αναβίωση της αρχαίας Αθηναϊκής αγοράς
«Η ψηφιακή επαυξημένη δημοκρατία», δήλωσε στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο κ. Πουρνάρας, «είναι μια διαφορετική συμμετοχική διαδικασία λήψης συλλογικών αποφάσεων και ευθύνης μέσω διαβουλεύσεων σε ένα δημόσιο χώρο επαυξημένης πραγματικότητας. Στην ουσία, η όλη ιδέα είναι μια ψηφιακή αναβίωση της αρχαίας αθηναϊκής αγοράς, μια νέα δημόσια σφαίρα πολιτών και κοινοτήτων όπου οι συλλογικές αποφάσεις λαμβάνονται στο φυσικό χώρο τον οποίο αφορούν».
Σε ένα τέτοιο σενάριο ο κάθε πολίτης γίνεται μάρτυρας των δρώμενων με την παρουσία του στο δημόσιο αστικό περιβάλλον (witness presence), με σκοπό οι αποφάσεις να μετατραπούν σε ενεργές παρεμβάσεις ευθύνης και συμμετοχής.
«Η ανάγκη ενός τέτοιου φιλόδοξου εγχειρήματος είναι επιτακτική», τονίζει ο Έλληνας ερευνητής, «καθώς τα εκλογικά προγράμματα των πολιτικών κομμάτων με ορίζοντα τετραετίας δεν μπορούν να βρουν εύκολα εφαρμογή ή να έχουν αντίκτυπο σε δυναμικά αστικά περιβάλλοντα. Οι πολίτες συχνά νιώθουν ανίσχυροι να παρέμβουν ή να επηρεάσουν τηνδημόσια σφαίρα και, πέρα από τις εκλογές, δεν υπάρχει κάποιο κανάλι επικοινωνίας με τα κέντρα αποφάσεων, ώστε να ακουστεί η φωνή τους».
Συγχρόνως, επισημαίνει ότι τα ψηφιακά μέσα όπως οι κοινωνικές πλατφόρμες που βασίζονται σε προσωπικά ευαίσθητα δεδομένα πολιτών, «χρησιμοποιούν συχνά αδιαφανείς αλγόριθμους για προσωποποιημένο περιεχόμενο, που χειραγωγεί τους πολίτες και τους απομονώνει πληροφοριακά. Οι υπάρχουσες δημοκρατικές διαδικασίες είναι ευάλωτες σε τέτοιες πλατφόρμες, όπως καταδεικνύει η άνοδος του λαϊκισμού, του εξτρεμισμού και της χειραγώγησης των εκλογικών αποτελεσμάτων ως αποτέλεσμα της έκθεσης των πολιτών σε αυτές».
Τα «σενάρια» της ψηφιακής επαυξημένης δημοκρατίας μπορούν να εφαρμοσθούν από πολίτες, κοινότητες ή διοικητικές αρχές που σχεδιάζουν τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, μέσα από διαδραστικές ανοιχτές πλατφόρμες. Όταν καθορίζονται ορισμένα σημεία ενδιαφέροντος με επαυξημένη πληροφορία στον δημόσιο χώρο, οι πολίτες που παρευρίσκονται σε αυτά τα σημεία, θα μπορούν να τα εξερευνήσουν π.χ. μέσω του «έξυπνου» κινητού τηλεφώνου τους. Θα μπορούν επίσης να συμμετέχουν σε ψηφοφορίες που αφορούν το σημείο αυτό, βιώνοντας συγχρόνως το πρόβλημα για το οποίο καλούνται να αποφασίσουν, π.χ. η σοβαρότητα των ζημιών μετά από φυσική καταστροφή (σεισμό, πλημμύρα κ.α.), η ασφάλεια οδήγησης σε ένα δρόμο, η ποιότητα των μέσων μαζικής μεταφοράς, η κυκλοφοριακή κίνηση, η ρύπανση ή οι αποφάσεις για ένα νέο έργο (π.χ. πάρκο).
Ψηφιακά πειστήρια με τη βοήθεια του blockchain
Όμως, οι αποφάσεις και η συμμετοχή σε τέτοιου είδους ψηφιακές συλλογικές διαδικασίες απαιτούν ψηφιακά πειστήρια που θα επαληθεύουν σε κάθε απόφαση ενός πολίτη την τοποθεσία και τη χρονική στιγμή όπου ελήφθη η απόφαση, καθώς και άλλα πιο πολύπλοκα στοιχεία μέσω τεχνητής νοημοσύνης.
«Τέτοια ψηφιακά πειστήρια», κατά τον κ. Πουρνάρα, «δημιουργούν τις απαραίτητες συνθήκες, οι οποίες μέχρι τώρα δεν υπάρχουν στις δημοκρατίες μας, ώστε να μιλήσουμε πλέον για ποιότητα των συλλογικών αποφάσεων, όπως επίσης για ανάληψη συλλογικής ευθύνης γι’ αυτές τις αποφάσεις. Τα πειστήρια αυτά καθιερώνουν με τεχνολογικά μέσα μεγαλύτερη επίγνωση και ευθύνη από τον πολίτη και εν δυνάμει καλλιεργούν τη νομιμότητα και την αποδοχή καινούργιων ισχυρών θεσμών, μια βασική προϋπόθεσή οποιασδήποτε υγιούς δημοκρατίας».
Χρειάζονται συνεπώς τεχνολογικά μέσα, τα οποία θα εξασφαλίσουν την πρακτική εφαρμογή και την εμπιστοσύνη στο φιλόδοξο εγχείρημα της ψηφιακής επαυξημένης δημοκρατίας, χωρίς να απαιτούν τα μέσα αυτά έλεγχο ή διαχείριση από κάποιο κεντρικό φορέα, κάτι που θα άφηνε «κερκόπορτες» για τη χειραγώγηση και την υπονόμευση του εγχειρήματος. Αυτά είναι τα ασφαλή συστήματα αυτο-διαχείρισης και αυτο-διακυβέρνησης, τα οποία λειτουργούν με αποκεντρωμένες δομές δεδομένων (blockchain) και με αλγορίθμους συναίνεσης (consensus algorithms).
«Είναι αντικείμενο της δικιάς μου έρευνας και πολλών άλλων επιστημόνων», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Πουρνάρας, «ότι αυτά τα υποσχόμενα συστήματα μπορούν να καταστούν περισσότερο αξιόπιστα, πρακτικά και βιώσιμα, μιας και η δυναμική τους δεν περιορίζεται σε καμία περίπτωση στην εφαρμογή του Bitcoin. Έτσι και στην περίπτωση των ψηφιακών πειστηρίων που απαιτούνται στο εγχείρημα της επαυξημένης ψηφιακής δημοκρατίας που προτείνω, η επαλήθευση της γεωγραφικής θέσης μέσω GPS δεν είναι αξιόπιστη. Εναλλακτικά, προτείνω τη χρήση ενός συνδυασμού αποκεντρωμένων συστημάτων εντοπισμού χωρίς την αποκάλυψη της ακριβούς θέσης του πολίτη για την προστασία της ιδιωτικότητας του».
Κάποιες πρώτες μετρήσεις συνοδεύουν την πρόταση του σε ένα πειραματικό σενάριο, στο οποίο χρήστες της πλατφόρμας Smart Agora καλούνται να αξιολογήσουν τη βιωσιμότητα των μέσων μεταφοράς με τα οποία επισκέπτονται σημεία ενδιαφέροντος στην περιοχή της Ζυρίχης.
Ο Ε. Πουρνάρας σπούδασε πληροφορική στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ στη Βρετανία. Έχει διατελέσει ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας του Ντελφτ και στο Πανεπιστήμιο VU του ‘Αμστερνταμ στην Ολλανδία, όπου και ολοκλήρωσε την διδακτορική διατριβή του. Υπήρξε επίσης επισκέπτης ερευνητής στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας (EPFL) της Λωζάνης και στο ερευνητικό κέντρο της IBM στη Νέα Υόρκη. Η έρευνά του εστιάζει στα αποκεντρωμένα αυτοδιαχειριζόμενα υπολογιστικά συστήματα, με εφαρμογές σε τομείς όπως τα «έξυπνα» ενεργειακά συστήματα και οι «έξυπνες» πόλεις.
Στείλτε τον ψηφιακό δίδυμο σας να ψηφίσει!
Το επίπεδο συμμετοχής των πολιτών στις σύγχρονες δημοκρατίες είναι σχετικά χαμηλό. Σύμφωνα με τον καθηγητή Σέζαρ Χιντάλγκο του ΜΙΤ, το βασικό τεχνικό πρόβλημα της άμεσης δημοκρατίας, μέσα στη σημερινή πολυπλοκότητα των ολοένα αυξανόμενων προβλημάτων προς επίλυση, είναι ο περιορισμένος χρόνος του μέσου ανθρώπου και το περιορισμένο γνωστικό εύρος της προσοχής του. Όπως λέει, «για να συμμετέχει ένας άνθρωπος σε εκατοντάδες διαφορετικές αποφάσεις, δεν χρειαζόμαστε επιπρόσθετες τεχνολογίες επικοινωνιών, αλλά να επαυξήσουμε τον αριθμό των διαφορετικών πραγμάτων στα οποία ένα πρόσωπο μπορεί να δώσει την προσοχή του».
Και αυτό θα μπορούσε, με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, να γίνει μέσω ενός ψηφιακού «διδύμου» (άβαταρ) κάθε πολίτη, ο οποίος αρχικά θα συμμετέχει σε όσο γίνεται περισσότερες ηλεκτρονικές ψηφοφορίες που θα οργανώνονται από τρίτους (Βουλή, Δήμους, επαγγελματικούς φορείς κ.α.). Σε επόμενο στάδιο, οι ίδιοι οι πολίτες -ή μάλλον οι ψηφιακές «περσόνες» τους χάρη στους αλγόριθμους τους- θα υποβάλουν τις δικές τους προτάσεις για ψηφοφορία.
Φυσικά, ο Χιντάλγκο παραδέχεται ότι πρόκειται για μια πολύ επίμαχη ιδέα, καθώς «μερικοί άνθρωποι αντιδρούν βίαια και μόνο που ακούνε τις λέξεις τεχνητή νοημοσύνη και δημοκρατία στην ίδια πρόταση». Διευκρινίζει ότι αν και οραματίζεται «ένα Κογκρέσο από άβαταρ» που θα ψηφίζουν πάνω σε διάφορα θέματα και νόμους, στόχος είναι τελικά -με τη βοήθεια της «έξυπνης» τεχνολογίας- η δημοκρατία να γίνει πιο συμμετοχική και ουσιαστική.
Αναγνωρίζει πάντως ότι «προς το παρόν η τεχνολογία μας δεν είναι ακόμη έτοιμη για τη δημιουργία ικανών ψηφιακών διδύμων», αλλά ούτε ο κόσμος γενικά είναι ώριμος να δεχθεί την ιδέα. Θεωρεί πιθανότερο πως οι ψηφιακοί δίδυμοι αρχικά θα γίνουν αποδεκτοί σε εφαρμογές του ιδιωτικού τομέα, προτού επεκταθούν στο δημόσιο χώρο και στη δημοκρατία.
