Άρθρο του Στέφανου – Στιβ Πουλίδη * στο economix.gr για τα ομόλογα κοινωνικού αντικτύπου
Έχουμε πλέον συνειδητοποιήσει σε παγκοσμία κλίμακα, ότι δεν αρκεί να ενδιαφερόμαστε η να προσπαθούμε να κάνουμε κοινωνικό καλό. Πρέπει να δημιουργούμε σταθερή, βιώσιμη, αειφόρο ανάπτυξη.
Ο ορός sustainability έχει πλέον προστεθεί στο λεξιλόγιο κάθε ειδικότητας. Πριν από μια δεκαετία, αμφιβάλλω αν υπήρχε θέση που έφερε το συγκεκριμένο ορό. Σήμερα, δεν σταματώ να γνωρίζω ανθρώπους που είναι managers η head of sustainability στον οργανισμό τους η εργάζονται στο sustainability department της εταιρείας τους. Είναι εμφανές ότι το sustainability δεν είναι ένα ακόμα buzzword, αλλά αναγκαία προϋπόθεση για κοινωνικό καλό και ανάπτυξη.
Ας αφήσουμε για ένα λεπτό τα δικά μας, και να σκεφτούμε τις αναπτυσσόμενες χώρες. Πολλές μαστίζονται από υψηλό πληθωρισμό και έλλειψη βασικών πόρων, όπως τροφίμων, νερού η ενεργείας. Το μεταναστευτικό, για λογούς κοινωνικούς, πολίτικους, οικονομικούς ή κλιματικούς είναι ένα τεράστιο σύγχρονο πρόβλημα, που δεν αντιμετωπίζεται από τη μια μέρα στην άλλη. Και όσο και αν κράτη, πολίτες, κερδοσκοπικοί και μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί συμβάλλουν και προσφέρουν, βλέπουμε ότι τα προβλήματα παραμένουν και αντιμετωπίζουμε ένα «βαρέλι χωρίς πάτο».
Η ερώτηση είναι πως μπορούμε να αλλάξουμε αυτήν την κατάσταση. Πως μπορούμε να δώσουμε λύσεις, βοηθώντας τους ανθρώπους και τις περιοχές που έχουν περισσότερο ανάγκη, χωρίς να σπαταλάμε και κακοδιαχειριζόμαστε, πολλές φόρες, τα χρήματα των φορολογουμένων;
Αρχικά, πρέπει να εντοπίσουμε και εκφράσουμε σωστά το πρόβλημα. Και αν κοιτάξουμε σφαιρικά και σε βάθος θα αντιληφτούμε ότι σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις αντιμετωπίζουμε προβλήματα βιωσιμότητας και όχι χρημάτων. Ο λόγος που πολλές περιοχές του κόσμου μας υποσιτίζονται δεν είναι επειδή δεν παράγουμε αρκετό φαγητό. Είναι επειδή δεν υπάρχουν οι κατάλληλες επενδύσεις να στηθούν τα απαραίτητα 3PL συστήματα (third party logistics) στις περιοχές αυτές. Πιο άπλα: είναι πρόβλημα κόστους μεταφοράς, αποθήκευσης, συντήρησης και διανομής του φαγητού, όχι παράγωγης του. Και σε ακόμα μεγαλύτερο βάθος είναι πρόβλημα μη ύπαρξης καταλλήλων επιχειρηματικών ευκαιριών σε αυτές τις περιοχές, ώστε να γίνουν οι αναγκαίες επενδύσεις για να δημιουργηθούν οι απαραίτητες υποδομές.
Η ίδια η ελληνική κρίση μας έδειξε ότι οι χορηγίες, οι επιχορηγήσεις, τα δάνεια και οι δωρεές είναι προσωρινές, non scalable (μη επεκτάσιμες) και α-sustainable λύσεις. Θέλουμε πραγματικές, βιώσιμες λύσεις σημαίνει θέλουμε πραγματικές επενδύσεις. Αλλά σε πολλές περιπτώσεις το πρόβλημα δεν είναι τόσο απλό. Γιατί για να υπάρξουν επενδύσεις χρειαζόμαστε οικονομικές ευκαιρίες, κάτι που σπανία υπάρχει στην αντιμετώπιση των περισσοτέρων κοινωνικών προβλημάτων. Τι άμεση οικονομική ευκαιρία μπορεί να υπάρχει στο να αυξηθούν οι ακαδημαϊκές επιδόσεις των παιδιών μιας περιοχής η να μειωθεί το ποσοστό επανακαταδίκης κρατουμένων μιας άλλης;
Αυτά τα προβλήματα έρχονται να λύσουν τα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου.
Πώς λύνουν προβλήματα τα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου;
Το 2011 η φυλακή Peterborough στο Ηνωμένο Βασίλειο εξέδωσε ένα από τα πρώτα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου παγκοσμίως. Το ομόλογο σήκωσε 5 εκατομμύρια λίρες από 17 διαφορετικούς επενδυτές κοινωνικού αντίκτυπου για να χρηματοδοτήσει ένα πρόγραμμα με στόχο τη μείωση της επανακαταδίκης κρατουμένων.
Τα πάγια προβλήματα που επιλύει το ομόλογο κοινωνικού αντίκτυπου είναι τα εξής:
- το κράτος θέλει να μετέχει διαφόρους κοινωνικούς στόχους σε θέματα παιδείας, δικαιοσύνης, ισότητας κτλ, αλλά χωρίς να σπαταλά τα χρήματα των φορολογουμένων, όποτε και πρέπει να στηρίζει μονό τις δράσεις που φέρνουν πραγματικά αποτελέσματα.
Αλλά για να το κάνει αυτό αντιμετωπίζει ένα ακόμη πρόβλημα: πως αξιολογεί και διακρίνει ποιες είναι οι δράσεις και τα προγράμματα που θα είναι αποτελεσματικά από αυτά που θα αποτύχουν.
- Από την άλλη, οι ΜΚΟ, οι οργανισμοί και τα προγράμματα που έχουν στόχο και προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε κοινωνικά προβλήματα χρειάζονται χρήματα για να υπάρχουν.
- Οι πολίτες θέλουν να συμβάλλουν στο κοινωνικό καλό και να υποστηρίξουν τις καλές δράσεις, αλλά χρειάζονται διαφάνεια, και οι επενδυτές αξιόλογες επενδυτικές ευκαιρίες, που αν παράγουν ταυτόχρονα και σημαντικό κοινωνικό καλό, ακόμα καλυτέρα.
Πως «δουλεύει» ένα τέτοιο ομόλογο;
Το ομόλογο κοινωνικού αντίκτυπου δίνει λύση σε όλες αυτές τις ανάγκες συνδέοντας αυτούς τους διαφορετικούς φορείς και ανθρώπους, με την εξής ιδέα: το κράτος η εν γένει ένας κρατικός φορέας, εκδίδει ένα ομόλογο για τη βελτίωση η οριστική επίλυση ενός κοινωνικού προβλήματος.
Παραδείγματος χάριν, εκδίδει ένα ομόλογο για τη μείωση του ψηφιακού αναλφαβητισμού κατά 50% στις ηλικίες 50-65, μέσα σε μια 3ετία. Με την έκδοση, δηλαδή, του ομόλογου, ορίζει τον στόχο και το χρονικό πλαίσιο, αλλά πρέπει να ορίζει και τον τρόπο έλεγχου στην ολοκλήρωση του διαθεσίμου χρονικού πλαισίου – έλεγχος που γίνεται από κάποιον εξωτερικό συνήθως ελεγκτή, που αξιολογεί αν, και σε ποιο βαθμό, πιάστηκε ο επιθυμητός στόχος.
Ορίζεται, επίσης, ένας project manager, που διατελεί χρέη μεσάζοντα, αλλά και διοικούντα, επί καθημερινής βάσεως, του συνολικού προγράμματος. Γνωρίζοντας τα στοιχεία και την στοχοθεσία του ομόλογου, επιλέγεται ένα πρόγραμμα η το έργο ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού, για το οποίο γίνεται η υπόθεση, ότι αν υποστηριχτεί σωστά, μπορεί να λύσει το σχετικό κοινωνικό πρόβλημα και μετέχει τους στόχους.
Το επόμενο βήμα είναι ακριβώς αυτός ο οργανισμός να χρηματοδοτηθεί για να φέρει αποτελέσματα. Αλλά σε αντίθεση με το τι ισχύει μέχρι σήμερα, που το κράτος άπλα δίνει λεφτά απευθείας και εξαρχίας στον μη κερδοσκοπικό οργανισμό, χωρίς να έχει την παραμικρή ιδέα αν τελικά θα μετέχει η όχι, στην περίπτωση των ομολόγων κοινωνικού αντίκτυπου, η χρηματοδότηση του μη κερδοσκοπικού οργανισμού έρχεται από τον ιδιωτικό τομέα. Ένα η περισσότερα εγκεκριμένα επενδυτικά σχήματα, δανείζουν χρήματα στον project manager, ο οποίος χρηματοδοτεί τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό.
Έτσι βρεθήκαν τα χρήματα για να δουλέψει ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός, ο οποίος και δουλεύει για να μετέχει τον στόχο που τέθηκε, μέχρι και τη λήξη της διαρκείας του ομόλογου. Με το περάς αυτής της χρονικής περιόδου, ο εξωτερικός ελεγκτής ελέγχει κατά πόσον πιάστηκε ο στόχος, και αν το πρόγραμμα ήταν επιτυχημένο και πιάστηκε ο στόχος (π.χ. με βάση το παράδειγμα μας, μετρηθεί ότι ο ψηφιακός αναλφαβητισμός στις ηλικίες 50-65, μειώθηκε κατά 62% μέσα σε αυτήν την τριετία), τότε το κράτος πληρώνει τον project manager, ο οποίος με τη σειρά του αποπληρώνει τους επενδυτές. Κατά αυτόν τον τρόπο, υπήρξε κέρδος για τους ανθρώπους που επένδυσαν στο πρόγραμμα, χρηματοδοτήθηκε πλήρως ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός και το κράτος κατάφερε να διασφαλίσει ότι θα πληρώσει, μονό αφού επιτευχθέν ο στόχος, μεταβιβάζοντας το ρίσκο στον ιδιωτικό τομέα, και αυξάνοντας τη ρευστότητα του. Έτσι κλείνει και ο κύκλος του ομόλογου κοινωνικού αντίκτυπου.
Γιατί και πως αξιοποιούνται τα ομόλογα κοινωνικού αντικτύπου;
Η ερώτηση που ανακύπτει τώρα είναι «Γιατί η γνώση των ομολόγων κοινωνικού αντίκτυπου είναι σημαντική για εμάς και πως μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε στην πράξη;»
Όσον άφορα το πρώτο σκέλος, η απάντηση είναι σχετικά προφανής.
Πρώτον, η χώρα μας δανείζεται ακόμα και σήμερα με αρκετά υψηλή επιτόκια. Το να καταφέρουμε με τα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου να καθυστερήσουμε την διάθεση δημόσιου χρήματος βελτιώνει κατά πολύ τη ρευστότητα του κράτους και τη συνολική δημοσιονομική εικόνα της χώρας. Αύτη η ρευστότητα μπορεί να δώσει την ελευθέρια στο κράτος να μειώσει τη φορολογία για να αυξήσει την πραγματική οικονομία, αλλά και να εστιάσει στον πολλαπλασιασμό του ΑΕΠ μας.
Επίσης, η ρευστότητα επιτρέπει να επενδύσει σε προγράμματα ψηφιακού εκσυγχρονισμού και να δώσει παραπάνω οικονομικά κίνητρα για προσέλκυση ξένων επενδύσεων και επαναπροσέλκυση επενδύσεων Ελλήνων επιχειρηματιών που τα τελευταία χρόνια έχουν φύγει στο εξωτερικό.
Πιστεύω ότι δε χρειάζεται πρόσθετη επιχειρηματολογία του γιατί είναι προς το συμφέρον όλων μας το κράτος να εξοικονομήσει δισεκατομμύρια σε ρευστότητα, χωρίς ταυτόχρονα να χρειάζεται να μειώσει μισθούς, συντάξεις, χωρίς να χρειάζεται να αυξήσει τη φορολογία και χωρίς να χρειάζεται να σταματήσει απαραίτητα κοινωνικά προγράμματα.
Με τα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου επιτυγχάνεται, επιπλέον, εξαιρετικά μεγαλύτερη διαφάνεια. Υποστηρίζονται μονό τα προγράμματα και οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί που παράγουν πραγματικό έργο και μπορούν να πετάξουν τους αναγκαίους κοινωνικούς στόχους. Σταματά η κατασπατάληση δημόσιου χρήματος και υπάρχει σαφής, αδέκαστη και αντικειμενική αξιολόγηση των κοινωνικών προγραμμάτων.
Γιατί δεν τα είδαμε μέχρι τώρα και ποια βήματα μπορεί να ακολουθήσει η Ελλάδα;
Αν απορείτε γιατί με όλα αυτά τα οφέλη δεν είχατε ακούσει πότε μέχρι σήμερα τα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου, η απάντηση είναι ότι υπάρχουν για λιγότερο από μια δεκαετία.
Υπενθυμίζω ότι το πρώτο, παγκοσμίως, ομόλογο κοινωνικού αντίκτυπου υπήρξε μετά το 2010. Μόλις τα τελευταία χρόνια έχει ανακύψει η ανάγκη ο ιδιωτικός τομέας, οι επιχειρήσεις και οι πολίτες να σκάφτονται σε βάθος το κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο τους και να εργαζόμαστε όλοι προς την βελτίωση του κόσμου μας. Σε αύτη την ανάγκη για κοινωνικό καλό έλειπε μέχρι σήμερα το οικονομικό κίνητρο, το οποίο και πλέον εξασφαλίζεται με τα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου.
Για να εκμεταλλευτούμε αυτές τις δυνατότητες πρέπει να υπάρξει κυβερνητική πρωτοβουλία για εξέταση των ομολόγων κοινωνικού αντίκτυπου και υπό τις κατάλληλες προϋπόθεση, γιατί όχι, έκδοση ομολόγων μέσα στα επόμενα χρόνια.
Τα λογικά επόμενα βήματα είναι να στηθεί μια επιτροπή ειδικών τεχνοκρατών που να εξετάσει τα χαρακτηριστικά και τις προϋπόθεση που απαιτούνται για να εκδοθούν ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου. Σε αυτήν την επιστημονική επιτροπή χρειάζεται οπωσδήποτε να συμμετέχουν το υπουργείο οικονομίας, το υπουργείο οικονομικών, η τράπεζα της Ελλάδος, ειδικοί σε κοινωνικά θέματα, εκπρόσωποι σημαντικών κοινωνικών πρωτοβουλιών και μη κερδοσκοπικών οργανισμών και, φυσικά, άνθρωποι που κατανοούν σε βάθος τα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου και ιδανικά έχουν υποστηρίξει και βοηθήσει την έκδοση ομολόγων κοινωνικού αντίκτυπου σε αλλά κράτη. Είναι ένα πολυσύνθετο ζήτημα το οποίο πρέπει να αξιολογήσουν διαφορετικοί φορείς, αλλά πιστεύω ότι μπορεί να δοθεί το «πράσινο φως» και να βρεθούν οι κατάλληλες συνθήκες για να υπάρξουν τα πρώτα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου στη χώρα μας.
Πιστεύω ότι δίνεται η δυνατότητα να καινοτομήσουμε σε παγκόσμιο επίπεδο και να είμαστε μια από τις χώρες που αξιοποιούν καινοτόμα οικονομικά σχήματα και οχήματα.
Κατά τη γνώμη μου, αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος να επιτύχουμε την επιθυμητή και αναγκαία οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, αλλά και να δημιουργήσουμε τις συνθήκες για να μετατρέψουμε το brain drain, που ίσως είναι η μεγαλύτερη πρόκληση και απειλή που αντιμετωπίζουμε σήμερα, σε brain gain. Καινοτομία, τεχνολογία, επενδυτικές ευκαιρίες και νέες καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας είναι τα αναγκαία θεμέλια για οικονομική και κοινωνική ευημερία, για κάθε σύγχρονο κράτος.
Εκτιμώ, και ελπίζω, ότι τα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρολό και να αποτελέσουν το πρώτο βήμα για μια νέα, καλύτερη μέρα για τη χώρα και τον καθένα μας.
Λίγα λόγια για τον αρθρογράφο: Ο Στέφανος-Στιβ Πουλίδης είναι ηλεκτρολόγος μηχανικός του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με κατεύθυνση το financial engineering και τα τεχνοοικονομικά και εξειδίκευση στα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου. Είναι συνιδρυτής της Unique Minds, της SoccerHub και της HireProfs και στενός συνεργάτης της MeXOXO. Βρίσκεται στο Board of Directors αρκετών ελληνικών και ξένων οργανισμών και στο Advisory Board για Blockchain του IIB Council, του μεγαλυτέρου οργανισμού πιστοποίησης Blockchain skills στον κόσμο. Σήμερα, προσπαθεί να συνδυάσει την εμπειρία του τόσο από κερδοσκοπικούς όσο και από μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, και το financial engineering υπόβαθρο του, για να δημιουργήσει βιώσιμη ανάπτυξη σε παγκόσμιο επίπεδο.
