Πηγή Εικόνας: IHPSTΟ Άλμπερτ Αϊνστάιν εμφανίζεται πάντα στις φωτογραφίες ως ηλικιωμένος καθηγητής με ατημέλητα λευκά μαλλιά. Όμως ήταν μόλις 27 ετών, νέος, με ζωντάνια και εμπειρίες όταν έκανε τις επιστημονικές ανακαλύψεις, για τις οποίες κέρδισε βραβείο Νόμπελ Φυσικής.
Ο Μάικλ Φάραντεϊ εφευρέτης της ηλεκτρογεννήτριας έλαβε ελάχιστη τυπική εκπαίδευση, δεν γνώριζε μαθηματικά, αλλά συνέβαλε στην επιστημονική πρόοδο με σημαντικές εφευρέσεις.
Η έννοια των γραμμών ηλεκτρικού πεδίου εισήχθη από τον Φάραντεϊ, ο οποίος την οπτικοποίησε χρησιμοποιώντας διαίσθηση και όχι μαθηματική ανάλυση.
Μελέτες γυναικών επιστημόνων, όπως η Μαρία Κιουρί και η Ρόζαλιντ Έλσι Φράνκλιν επιχειρήθηκε να υποβαθμιστούν ή δεν αναγνωρίστηκαν στον ανδροκρατούμενο κλάδο.
Φωτίζοντας άγνωστες πτυχές σταθμών στην εξέλιξη της επιστημονικής σκέψης και εστιάζοντας το ενδιαφέρον σε αφανείς ήρωές της, η Διεθνής Ομάδα Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών (International History, Philosophy, and Science Teaching Group -IHPST), με μέλη καθηγητές και ερευνητές απ’ όλες τις ηπείρους, ανατρέπει στερεοτυπικές εικόνες που κυριαρχούν στην εκπαίδευση και την κοινωνία για τις Φυσικές Επιστήμες και προτείνει σύγχρονες μεθόδους και εργαλεία διδασκαλίας με έμφαση στον δημοκρατικό, χωρίς αποκλεισμούς χαρακτήρα τους.
Για τη Διεθνή Ομάδα IHPST, την αποστολή και τους στόχους της, μίλησαν στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η Andreia Guerra, καθηγήτρια Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης και ερευνήτρια στο Ομοσπονδιακό Κέντρο για την Τεχνολογική Εκπαίδευση στο Ρίο ντε Τζανέιρο (CEFET/RJ), εκλεγμένη πρόεδρος της IHPST και η Φανή Σέρογλου, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ, η οποία θα αναλάβει καθήκοντα προέδρου σε δύο χρόνια.
Αποστολή της Διεθνούς Ομάδας IHPST
«Έννοια μας είναι να συζητάμε για τη Διδακτική των Φυσικών Επιστημών και να αξιοποιούμε την Ιστορία, τη Φιλοσοφία και τις Κοινωνικές Επιστήμες για να βελτιώσουμε τη διδασκαλία με τέτοιο τρόπο, ώστε να αλλάξουμε την απλοϊκή εικόνα για την επιστήμη: Ότι η επιστήμη έχει όλη την αλήθεια, ότι η επιστήμη είναι δομημένη μόνο για διάνοιες επιστήμονες, σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ. Η ιδέα είναι να συζητάμε για την επιστήμη με τους μαθητές μας, να τους δείχνουμε -και να μπορούν να καταλαβαίνουν- τη δύναμη της επιστήμης, αλλά και τα όριά της, ότι έχει οικοδομηθεί από διαφορετικούς ανθρώπους, Αφρικανούς, Λατινοαμερικανούς, Βραζιλιάνους, Έλληνες και όχι μόνο από ξεχωριστούς άνδρες» τόνισε η Andreia Guerra αναφερόμενη στον ρόλο της Διεθνούς Ομάδας Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών (IHPST), η οποία διοργανώνει στη Θεσσαλονίκη το 15ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριό της.
Ως πρόεδρος της Διεθνούς Ομάδας, που ιδρύθηκε το 1989 στις ΗΠΑ και έχει μέλη ιστορικούς, φιλοσόφους και κοινωνιολόγους της επιστήμης, ερευνητές της Διδακτικής των Φυσικών Επιστημών και εκπαιδευτικούς, υπογράμμισε ότι σχεδιάζει να συνεχίσει το έργο που ξεκίνησε πριν από 30 χρόνια, αλλά και να εντάξει νέα θέματα στην ατζέντα της IHPST.
«Είμαστε στον 21ο αιώνα, οπότε στην ατζέντα μας εντάσσονται και νέα θέματα, όπως η κοινωνική δικαιοσύνη, η αναγκαιότητα να αλλάξουμε τις ανισότητες. Επιδίωξή μας είναι να επιτρέψουμε στους μαθητές να αντιληφθούν ότι η επιστήμη μπορεί και πρέπει να είναι δημοκρατική, ότι η μελέτη των φυσικών επιστημών είναι ανοιχτή για όλους, ανεξάρτητα από θρησκεία, φυλή, γένος. Το θέμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη θα μας απασχολήσει επίσης. Εξακολουθούμε φυσικά να αναζητάμε τρόπους αναβάθμισης της διδασκαλίας των φυσικών επιστημών» ανέφερε στο ΑΠΕ – ΜΠΕ.
«Όταν βλέπουν πόσο διαφορετικοί άνθρωποι, που έχουν ζήσει σε διαφορετικές συνθήκες ο καθένας, έχουν παράγει επιστημονικό έργο, το οποίο είναι πολύτιμο για την κοινωνία, μαθητές όλων των ηλικιών και απ’ όλα τα υπόβαθρα αισθάνονται ότι είναι ευπρόσδεκτοι στην επιστήμη. Αντιλαμβάνονται ότι μπορούν να σπουδάσουν Φυσικές Επιστήμες, να εργαστούν στον τομέα των Φυσικών Επιστημών και στη συνέχεια να ωφελήσουν την κοινωνία μέσω της επιστήμης» υπογράμμισε η Φανή Σέρογλου.
Μείωση του ενδιαφέροντος των μαθητών για τις φυσικές επιστήμες
Έρευνες δείχνουν το ενδιαφέρον των μαθητών για τις φυσικές επιστήμες συρρικνώνεται σε όλες τις χώρες. Στη Βραζιλία, σύμφωνα με τις έρευνες του Διεθνούς Προγράμματος για την Αξιολόγηση των Μαθητών (PISA) του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), ο αριθμός των μαθητών που θέλουν να ακολουθήσουν σπουδές στις φυσικές επιστήμες είναι πολύ μικρός, ανέφερε η Andreia Guerrra. Οι έφηβοι αισθάνονται ότι δεν μπορούν να επιλέξουν αυτήν την κατεύθυνση, θεωρούν ότι με τις φυσικές επιστήμες ασχολούνται μόνον ιδιαίτερης ευφυίας άνδρες, πρόσθεσε.
Το παράδειγμα της Φινλανδίας ανέφερε η Φανή Σέρογλου, τονίζοντας ότι στη σκανδιναβική χώρα δεν υπάρχουν πλέον γιατροί και μηχανικοί. «Στη Φινλανδία στους συγκεκριμένους επαγγελματικούς κλάδους απασχολούνται Έλληνες, Ιταλοί και Ισπανοί. Οι μαθητές που παρακολουθούν αυτό το υπέροχο, ποιοτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, όταν γίνονται 18 ετών, αποφασίζουν να μην σπουδάσουν φυσικές επιστήμες. Αυτό είναι ένα πρόβλημα» διευκρίνισε.
Και οι φυσικές επιστήμες συνδέονται με την καθημερινή ζωή
Υπάρχει η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη, σύμφωνα με την πρόεδρο του IHPST, ότι οι κοινωνικές επιστήμες είναι πιο εύκολες και ότι η ζωή του επιστήμονα που τις ακολουθεί είναι συνηθισμένη, ενώ του επιστήμονα των φυσικών επιστημών περίεργη. Θεωρούν ότι ζει μακριά από την κοινωνία, μακριά από την οικογένεια, δεν έχει φίλους. Εμείς θέλουμε να αλλάξουμε την εικόνα, να δείξουμε ότι οι Φυσικές Επιστήμες είναι για όλους τους ανθρώπους και ότι όχι μόνο μπορούν να αξιοποιήσουν τα αποτελέσματά τους, αλλά και να τις ακολουθήσουν επαγγελματικά.
«Γνωρίζουμε την εικόνα του Αϊνστάιν με τα λευκά μαλλιά, όμως ο Αϊνστάιν πήρε το Νόμπελ για την ανακάλυψη που έκανε όταν ήταν 27 ετών, ήταν νέος, δραστήριος, είχε μία ζωή γεμάτη από εμπειρίες. Όλα αυτές οι πτυχές δεν συζητιούνται» ανέφερε η Φανή Σέρογλου.
Η Μαρία Κιουρί ήταν η Μαρία Σκουοντόφσκα-Κιουρί, ήταν πρωτοπόρος επιστήμονας από την Πολωνία, δεν ήταν απλά η σύζυγος του Πιερ Κιουρί, τόνισε προσθέτοντας ότι ο Πιερ Κουρί πήρε βραβείο και για το δικό της επιστημονικό έργο. Το έργο μιας γυναίκας εκείνη την περίοδο επιχειρήθηκε να υποβαθμιστεί, παρατήρησε.
Αναφέρθηκε ακόμη στη Ρόζαλιντ Έλσι Φράνκλιν, την Αγγλίδα βιοφυσικό που συνέβαλε στην κατανόηση των μοριακών δομών του DNA, RNA. Για το δικό της έργο της, την ανακάλυψη της δομής του DNA, πήραν βραβείο Νόμπελ οι Γουάτσον και Κρικ μετά τον θάνατό της.
«Υπάρχει πολύ αδικία στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται η επιστήμη. Εμείς ως ομάδα προσπαθούμε να την αποκαταστήσουμε και να ετοιμάζουμε διδακτικό υλικό για τα σχολεία σε όλες τις χώρες από τις οποίες προέρχονται οι ερευνητές – μέλη της IHPST» επισήμανε.
Μια άλλη παγιωμένη αντίληψη είναι ότι θα πρέπει να ξέρει κάποιος μαθηματικά για να σπουδάσει Φυσικές Επιστήμες, πρόσθεσε. «Χρησιμοποιούμε το παράδειγμα του Φάραντεϊ, ήταν Άγγλος επιστήμονας με σημαντική συμβολή στην εξέλιξη του ηλεκτρομαγνητισμού και της ηλεκτροχημείας. Ήταν από φτωχή οικογένεια της εργατικής τάξης, δεν είχε σπουδάσει μαθηματικά, αλλά επειδή του άρεσε το έργο του χημικού Χάμφρι Ντέιβι, του ζήτησε να εργαστεί ως βοηθός στο εργαστήριό του και άρχισε να ασχολείται με πειράματα. Επειδή δεν ήξερε μαθηματικά, πίστευε ότι οι γραμμές του ηλεκτρικού πεδίου μπορούν να κινούνται κυκλικά. Οι μαθηματικοί της εποχής εκείνης είπαν ότι είναι αδύνατον, ότι είναι λάθος. Οι μαθηματικοί, οι οποίοι στήριξαν αυτή την ιδέα ήρθαν 100 χρόνια αργότερα. Μερικές φορές τα μαθηματικά είναι εμπόδιο για να προχωρήσει η επιστήμη. Ο Φάραντεϊ δεν είχε αυτό το θεωρητικό υπόβαθρο που λένε ότι είναι απαραίτητο, αλλά εργάστηκε πολύ με τα πειράματα» ανέφερε η κ. Σέρογλου.
Ο ρόλος των ακαδημαϊκών και των κυβερνήσεων
Σύμφωνα με την Andreia Guerra είναι αναγκαίο να υπάρχουν διδακτικό υλικό, ερευνητικές ομάδες που αναπτύσσουν ιδέες, στρατηγικές, μεθοδολογία για τα μαθήματα των Φυσικών Επιστημών, καλά καταρτισμένοι εκπαιδευτικοί, ολοένα και περισσότεροι από τους οποίους θα εμπλέκονται στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών.
Στη Βραζιλία, στην προσχολική και στη βασική εκπαίδευση μερικές φορές δεν διδάσκονται οι φυσικές επιστήμες, επειδή οι δάσκαλοι δεν έχουν την κατάλληλη επιμόρφωση. Είναι αναγκαίο να παρακολουθούν σεμινάρια και να καταλάβουν ότι μπορούν να συζητούν για τις φυσικές επιστήμες, με τα παιδιά, τους έφηβους, ότι δεν περίπλοκο.
Από τη μία είναι αναγκαίος ο ρόλος των ακαδημαϊκών και από την άλλη των κυβερνήσεων, για να βελτιωθεί η διδασκαλία των φυσικών επιστημών στα σχολεία. Επίσης το διδακτικό υλικό που δημιουργείται σε κάθε χώρα από τους ερευνητές θα ήταν καλό να μεταφράζεται σε άλλες γλώσσες, ώστε να γίνονται ανταλλαγές μεταξύ των χωρών. Τέτοιες πολιτικές θα βοηθήσουν να βελτιωθεί το έργο μας, ανέφερε η ερευνήτρια από τη Βραζιλία.
Σύμφωνα με την κ. Σέρογλου, έχει γίνει αξιόλογο έργο τα τελευταία 20 χρόνια στην έρευνα της Διδακτικής των Φυσικών Επιστημών, αλλά δεν είναι γνωστό πέρα από την εκπαιδευτική κοινότητα.
Τα τελευταία 20 χρόνια χιλιάδες εκπαιδευτικοί έχουν γνώση αυτών των προσεγγίσεων, είτε παρακολουθώντας σεμινάρια που διοργανώνονται στη Παιδαγωγική Σχολή, είτε χρησιμοποιώντας το διδακτικό πολυμεσικό υλικό που είναι αναρτημένο στο website της Σχολής και στο You Τube και το οποίο αξιοποιούν στις σχολικές τάξεις, κυρίως στο δημοτικό σχολείο. Επίσης όταν οι απόφοιτοι της Σχολής κάνουν πρακτική σε σχολεία συνεργάζονται με τον δάσκαλο της τάξης και με αυτό τον τρόπο τον ενημερώνουν για τις νέες μεθόδους διδασκαλίας.
Η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ έχει δημιουργήσει την ερευνητική ομάδα ΑΤΛΑΣ (ATLAS – A Teaching and Learning Approach for Science), η οποία αναπτύσσει ηλεκτρονικό και πολυμεσικό διδακτικό υλικό και δραστηριότητες για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών.
«Κάνουμε τα τελευταία πέντε χρόνια ιστορίες, οι οποίες ψηφιοποιoύνται σε ηλεκτρονικά βιβλία. Τις παρουσιάσαμε αρχικά σε όλες τις τάξεις ενός σχολείου, φέτος το ενδιαφέρον ήταν ιδιαίτερα αυξημένο και επισκεφθήκαμε επτά σχολεία και συνολικά 54 τάξεις. Οι εκπαιδευτικοί θέλουν τις καινοτομίες, καθώς βγαίνουν από τη ρουτίνα τους» σημείωσε.
Η ομάδα της Andreia Guerra, μεταξύ άλλων αξιοποιεί την τέχνη της ζωγραφικής στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών, ιδιαίτερα σε σχολεία κοινωνικά ευάλωτων κοινοτήτων, οι μαθητές των οποίων έχουν δυσκολίες στην ανάγνωση και στη γραφή, σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Για τις μεθόδους που εφαρμόζονται στα σχολεία, διεξάγονται έρευνες και συνάγονται ποιοτικά και ποσοτικά αποτελέσματα, αν τα παιδιά μαθαίνουν, αν οι εκπαιδευτικοί μπορούν να δουλέψουν με αυτό το υλικό κι αν χρειάζονται αλλαγές και βελτιώσεις.
Αυτό που δεν έχει γίνει είναι ότι το υπουργείο Παιδείας δεν είναι εκείνο που συστήνει στους εκπαιδευτικούς να χρησιμοποιήσουν το υλικό.
Δεν ξέρουμε πότε το υπουργείο Παιδείας θα εντάξει το διδακτικό υλικό στο επίσημο πρόγραμμα εκπαίδευσης και λόγω της οικονομικής κρίσης και επειδή κάθε κυβέρνηση έχει τη δική της ατζέντα. Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε ως παγκόσμια ομάδα είναι ότι δεν πρέπει να είμαστε χέρι -χέρι με τις κυβερνήσεις. Κάνουμε προτάσεις και προσπαθούμε οι δάσκαλοι να είναι εκείνοι που αποφασίζουν αν θα αντλούν ό,τι διαθέτουμε στο διαδίκτυο δωρεάν και αν θα το αξιοποιούν στην τάξη» τόνισε η κ. Σέρογλου
«Νομίζω ότι αυτή είναι η δύναμή μας, είμαστε ανεξάρτητοι και μπορούμε να βελτιώσουμε τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών σε διαφορετικά μέρη του κόσμου» πρόσθεσε η Andreia Guerra.
Η Ν. Κορέα πρωτοπόρος στην εκπαίδευση STEM
Η χώρα που έχει ενσωματώσει πλήρως την εκπαίδευση STEM (Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική και Μαθηματικά) είναι η Νότια Κορέα. «Στην εκπαίδευση STEM η νούμερο ένα χώρα είναι η Κορέα. Είναι πολύ μπροστά από άλλες χώρες, επειδή το κράτος έχει πάρει όλες τις ιδέες τις ενέταξε στο εθνικό πρόγραμμα και εφαρμόζονται παντού» ανέφερε η κ. Σέρογλου.
Γίνονται προσπάθειες και στις ΗΠΑ, αλλά είναι περισσότερο ατομικές προσεγγίσεις και έρευνες, υπογράμμισε, σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Ο μοναδικός επίσημος οργανισμός που έχει συγκεντρώσει όλες τις πληροφορίες της IHPST και τις έχει υιοθετήσει στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα είναι το United Nations International School (UNIS). Στις περισσότερες χώρες καταβάλλονται προσπάθειες για να ενταχθούν μαθήματα για τη Φύση της Επιστήμης (Nature of Science) στα εκπαιδευτικά προγράμματα.
«Τώρα δίνουμε μάχη για να αλλάξουμε το πως παρουσιάζονται οι Φυσικές Επιστήμες. Όλο τον 20ο αιώνα παρουσιαζόταν επίπεδες και με επιστημονισμό, ότι είναι σημαντικες για λίγου της Καυκάσιας φυλής» εξήγησε.
Η Διεθνής Ομάδα IHPST δημιουργήθηκε το 1989 με πρωτοβουλία του καθηγητή Μάικλ Μάθιους από το Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας, ο οποίος προσκάλεσες ιστορικούς, εκπαιδευτικούς, φιλόσοφους και κοινωνιολόγους απ’ όλο τον κόσμο να συμμετάσχουν σε φιλική και ακαδημαϊκή συζήτηση, που εξελίχθηκε στο πρώτο Συνέδριο της IHPST. Από τότε, οι διασκέψεις IHPST διεξάγονται κάθε δύο χρόνια. Υπό την καθοδήγησή του άρχισε να εκδίδεται το περιοδικό Science & Education του IHPST, στο οποίο δημοσιεύονται τα πορίσματα των ερευνών, το διδακτικό υλικό που δημιουργείται και η μεθοδολογία.
IHPST διοργανώνει Επιστημονικό Συνέδριο κάθε δύο χρόνια σε διάφορα μέρη του κόσμου.
«Μελετάμε την Ιστορία, Φιλοσοφία και Διδακτική της Επιστήμης. Κάποιος θα πει ότι είναι έννοιες δύσκολες. Είμαστε ερευνητές, μελετάμε τα δύσκολα πεδία, αλλά ό,τι προετοιμάζουμε για τα σχολεία δεν είναι δύσκολο, έχει τέχνη, ζωγραφική, θέατρο, κινηματογράφο, παιχνίδια ρόλων, debates, εφαρμογές για κινητά. Ο τρόπος διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών μπορεί είναι ευχάριστος, μοντέρνος, τωρινός και αποτελεσματικός» τόνισε η κ. Σέρογλου.
